From Pedagogy of Emancipation to Marx’s Philosophy, or Economic Literacy in the Freirean Primer for Adults A Luta Continua

Zasadniczym celem tego tekstu jest przedstawienie programu alfabetyzacji ekonomicznej zawartego we Freirowskim elementarzu A Luta Continua. Ten zaprojektowany przez Freirego elementarz stosowany był w okresie dekolonizacji Wysp Świętego Tomasza i Książęcej (STP). Akcja alfabetyzacyjna skończyła się spektakularnym sukcesem, gdyż skoncentrowano się na zagadnieniach warunków materialnych codziennej egzystencji osób uczących się. Kwestia socjalna reprezentowana była w dużej części tekstów zawartych w omawianym podręczniku, a ich analiza prowadzi do wniosku, że w programie alfabetyzacji ekonomicznej ważną rolę odgrywa filozofia Marksa. Z filozofią Marksa jest jednak podwójny problem w pedagogice – po pierwsze – ideologiczne uwikłanie pedagogiki w marksizm spowodowało trwającą do dziś „alergię” na filozofię Marksa. Po drugie, także Giroux – mający kluczowy wpływ na dyskurs polskiej pedagogiki krytycznej – dezawuuje marksizm jako teorię paraliżującą działania na rzecz zmiany społecznej. Dlatego też artykuł ten zawiera rozbudowane wprowadzenie, którego przedmiotem jest ulokowanie filozofii wychowania Freirego w dyskursie pedagogiki krytycznej. Druga część artykułu zawiera rekonstrukcję początków stosowania „metody Freirego”; natomiast trzecia – analizę czytanek, które stanowią trzon programu alfabetyzacji ekonomicznej. W konkluzji podkreśla się, że język Freirowskiego podręcznika alfabetyzacji dorosłych jest dostatecznie krytyczny, na miarę projektu krytyki ekonomii politycznej, ale też bardziej pragmatyczny, gdyż bazuje na doświadczeniu osób uczących się bardziej niż nauczającej awangardy.The main reason of this article is to present textual content of handbook for adult illiterates A Luta Continua. This freirean primer was used during decolonisation period on São Tomé and Príncipe. The action for basic literacy ended with remarkable success because of focusing on material conditions of everyday adult students’ life. Social issue was represented widely in the handbook, and analysis of text lead to conclusion that Marx’s philosophy is significant for economic literacy curriculum. However there are two important problems with philosophy of Marx. First of all, ideological involvement of theory of education caused marxism „allergy”. The second problem is that prominent representative of critical pedagogy, Giroux, who had great impact for Polish critical pedagogy, denigrated marxism as a theory which paralyze actions for social change. That is why the article contain elaborated introduction, which is an attempt to locate Freire’s philosophy of education in discourse of critical pedagogy. The second part of the article is reconstruction of beginnings of „Freire’s method”. The third part contains analysis of reading texts which are the textual collection for economic literacy curriculum. It is stressed in the conclusion that language of freirean handbook for adults’ literacy is enough critical–comparing to critique of political economy project–but it is more pragmatic because of taking adult learners’ experience as a basis more than teaching avant-garde.pedps@univ.gda.plUniwersytet GdańskiAdorno, T. (1986). Dialektyka negatywna. Przeł. K. Krzemieniowa. Warszawa: PWN.Althusser, L. (2006). Ideologie i aparaty ideologiczne państwa. Przeł. A. Staroń. Warszawa: SKFM UW.A Luta Continua. Segundo Caderno de Cultura Popular (1978). São Tomé: Ministério de Educação Nacional e Desporto.Bernstein, B. (1990). Odtwarzanie kultury. Przeł. Z. Bokszański, A. Piotrowski. Warszawa: PIW.Boryczko, M. (2015). Paradoksalne funkcje szkoły. Studium krytyczno-etnograficzne. Gdańsk: UG.Bourdieu, P., Passeron, J.-C. (2006). Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania. Przeł. E. Neyman. Warszawa: PWN.Bowles, S., Gintis, H. (1976). Schooling in Capitalist America. Educational Reform and the Contradictions of Economic Life. New York: Basic Books.Chutorański, M., Szwabowski, O. (2016). O potrzebie radykalnej solidarności – zaproszenie do dyskusji. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 1 (73), 53–72.Chutorański, M., Szwabowski, O., Moroz, J. (2014). O projekcie „subsumcje edukacji”. Parezja, 2, 139–146.Czerepaniak-Walczak, M. (2007). Pedagogika emancypacyjna. Rozwój świadomości krytycznej człowieka. Gdańsk: GWP.Freire, P. (1967). Educação como prática da liberdade. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pozyskano z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/livro_freire_educacao_pratica_liberdade.pdf.Freire, P. (1975). Pedagogia do Oprimido. Porto: Afrontamento.Freire, P. (1978). Cartas à Guiné-Bissau. Registros de uma Experiência em Processo, Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pozyskano z: http://www.dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_cartas_a_guine_bissau.pdf.Freire, P. (1979a). W sprawie dialektycznego związku między nauczycielem i uczniem. A. Mońka-Stanikowa (red.), Oświata i wychowanie w toku przemian. Warszawa: PWN, s. 150–154.Freire, P. (1979b). Wychowanie nie może być neutralne. A. Mońka-Stanikowa (red.), Oświata i wychowanie w toku przemian. Warszawa: PWN, s. 170–176.Freire, P. (1979c). Conscientização. Teoria e prática da libertação: uma introdução ao pensamento de Paulo Freire. São Paulo: Cortez & Moares. Pozyskano z: http://www.dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_conscientizacao.pdf.Freire, P. (1989). A importáncia do ato de ler. São Paulo: Cortez. Pozyskano z: http://educacaointegral.org.br/wp-content/uploads/2014/10/importancia_ato_ler.pdf.Freire, P. (1997). Pedagogia da Esperança. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pozyskano z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_pedagogia_da_esperanca.pdf.Freire, P. (2000). „Bankowa” koncepcja edukacji jako narzędzie opresji. Przeł. K. Blusz. W: K. Blusz (red.), Edukacja i wyzwolenie. Kraków: Impuls, s. 95–112.Freire, P., Giroux, H.A. (1993). Edukacja, polityka i ideologia. Przeł. L. Witkowski. W: Z. Kwieciński (red.). Nieobecne dyskursy. Część III. Toruń: UMK, s. 44–60.Freire, P., Faundez, A. (1998). Por uma pedagogia da pergunta. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pozyskano z: www.dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_por_uma_pedagogia_da_pergunta.pdf.Freire, P., Macedo, D. (2005). Literacy. Reading the Word & World. London: Routledge.Gadotti, M. (1979). Educação e Ordem Classista. W: P. Freire. Educação e mudança. Rio de Janeiro: Paz e Terra, s. 4–6. Pozyskano z: http://www.dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_educacao_e_mudanca.pdf.Gawlicz, K., Starnawski, M. (2014). Jak edukacja może zmieniać świat? Demokracja, dialog, działanie, Wrocław: DSW.Giroux, H.A. (1983). Theories of Reproduction and Resistance In the New Sociology of Education: A Critical Analysis. Harvard Educational Review, Vol. 53, No. 3, 257–293.Giroux, H.A. (2001). Theory and Resistance in Education. Towards a Pedagogy for the Opposition. Westport-London: Bergin&Garvey.Giroux, H.A. (2014). Zombie Politics and Culture in the Age of Casino Capitalism. New York: Peter Lang.Grzybowski, P.P. (2009). Edukacja i praca jako czynnik budzenia świadomości uciśnionych. Refleksja o działalności Instytutu Paula Freirego w Brazylii. W: R. Borzyszkowska, E. Lemańska-Lewandowska, P.P. Grzybowski (red.), Edukacja i praca. Bydgoszcz: UKW, s. 327–339.Grzybowski, P.P. (2014). Oczekiwania wobec szkoły w środowiskach defaworyzowanych. Freirowskie obrazki z Ameryki Łacińskiej. Studia Pedagogiczne, t. LXVII, 53–68.hooks, b. (2000). where we stand: class matters. New York: Routledge.Kopciewicz, L. (2011). Pedagogiczne teorie i feministyczne rewizje – John Dewey, Paulo Freire. Forum Oświatowe, Vol. 23, No. 2 (45), 27–39.Kostyło, H. (2011). Przesłanie „Pedagogii uciśnionych” Paula Freire. Forum Oświatowe, Vol. 23, No. 2 (45), 7–26.Kowzan, P. (2013). Krytyczna czy bankowa? Edukacja ekonomiczna na uniwersytecie i poza nim. Praktyka Teoretyczna, 1 (7), 195–217.Kwieciński, Z. (1991). Tekstualizacja nieobecności. Wprowadzenie. W: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy. Część I. Toruń: UMK, s. 5–12.Mafra, J.F. (2010). O ser humano integral e o humanismo científico de Suchodolski. W: I. Wojnar, J. Mafra (red.), Bogdan Suchodolski, Recife: FJN/Massangana, s. 37–49.McLaren, P. (2000). Che Guevara, Paulo Freire and the Pedagogy of Revolution. Lanham: Rowman&Littlefield.McLaren, P. (2005). Capitalist and Conquerors. A Critical Pedagogy against Empire. Lanham: Rowman&Littlefield.Oxfam. (2016). An economy for the 1%. Oxford. Pozyskano z: http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/file_attachments/bp210-economy-one-percent-tax-havens-180116-en_0.pdf.Pape, D., Rebelo de Andrade, R. (2013). As Roças de São Tomé e Príncipe. Lisboa: tinta-da-china.Piketty, T. (2015). Kapitał w XXI wieku. Przeł. A Bilik. Warszawa: KP.Płatek, D., Starnawski, M. (2014). Analiza systemów-światów jako narzędzie refleksji nad kapitalizmem, marginalizacją i zmianą społeczną. W: Z. Galor, R. Miński, P. Sałutowicz (red.), Afirmacja czy kontestacja. Dylemat społeczeństwa kapitalistycznego w kryzysie. Bielefeld: Societas Pars Mundi, s. 23–52.Popow, M. (2012). Kierunki sfeminizowane – kręta droga do emancypacji. W: M. Trawińska, M. Maciejewska (red.). Uniwersytet i emancypacja. Wrocław: IGGS, s. 31–39.Romão, J.E., Gadotti, M. (2012). Paulo Freire e Amílcar Cabral. A descolonização das mentes. São Paulo: IPF.Scocuglia, A.C. (2005). Paulo Freire e a „conscientização” pós-moderna. Educação, Sociedade e Culturas, 23, 21–42.Skorulski, K. (2014). Od ideologicznej samotności do dialogicznego spotkania: F. Ebner, L. Althusser, P. Freire. Forum Oświatowe, Vol. 26, No. 1 (51), 15–35.Sloterdijk, P. (2008). Krytyka rozumu cynicznego. Wrocław: DSW.Stańczyk, P. (2008a). Przemiany dyskursu pedagogiki pracy jako „kastracja” Marksa. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 3 (43), 77–94.Stańczyk, P. (2008b). Przemoc i emancypacja. Ambiwalencja funkcji studiów zaocznych. Gdańsk: UG.Stańczyk, P. (2010). Milcząca zgoda, kultura ciszy i polityka głosu. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 3 (51), 25–38.Stańczyk, P. (2012). Pedagogika krytyczna i badania zaangażowane: ideologia, interesy i naiwność. Ars Educandi, t. IX, 59–80.Stańczyk, P. (2013). Człowiek, wychowanie i praca w kapitalizmie. W stronę krytycznej pedagogiki pracy. Gdańsk: UG.Stańczyk, P. (2016a). Pedagogika radykalna Paulo Freire wobec różnic społecznych: rzecz o edukacji ludowej. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 1 (73), 37–51.Stańczyk, P. (2016b). Interesy, ekonomia i emancypacja. O powrocie pedagogiki krytycznej do zagadnień społeczno-ekonomicznych i pojęciu interwencji. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2 (74), 31–52.Stańczyk, P. (2016c). Ekonomia dla emancypacji: doktryny gospodarcze w Instytucie Paula Freirego. Forum Oświatowe, Vol. 28, No. 1 (55), 55–76.Stańczyk, P. (2017). A Luta Continua. Cadernos de Cultura Popular: podręcznik do alfabetyzacji i postalfabetyzacji dorosłych współautorstwa Paula Freire jako przykład emancypacyjnej edukacji ludowej. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2 (78), 29–51.Starego, K. (2014). Od politycznych żądań do politycznych rozwiązań – podstawy edukacji demokratycznej. W: K. Gawlicz, P. Rudnicki, M. Starnawski, T. Tokarz (red.), Demokracja i edukacja: dylematy, diagnozy, doświadczenia. Wrocław: DSW, s. 49–70.Starego, K. (2016). Poza dyskurs kompetencji w edukacji krytycznej. „Trzeci termin” oraz Paula Freirego i Jaquesa Rancière’a idea dialogu „zapośredniczonego”. Forum Oświatowe, 28 (1), 33–53.Starego, K. (2017). Czytając Miller Freirem – czyli o dwoistości i niewykorzystanym potencjale emancypacyjnym. W: M. Szczepsa-Pustkowska, E. Rodziewicz (red.), Więcej niż teatr. Sztuka zaangażowana i angażująca wychowawczo – Romany Miller inspiracje dla współczesnej pedagogiki. Gdańsk: UG, s. 221–240.Starnawski, M. (2012). Wyzysk ideologiczny, tożsamość i wyzwania pedagogiki emancypacyjnej. W: P. Rudnicki, M. Starnawski, M. Nowak-Dziemianowicz (red.), Władza, sens, działanie. Studia wokół związków ideologii i edukacji. Wrocław: DSW, s. 369–406.Suchodolski, B. (1957). U podstaw materialistycznej teorii wychowania. Warszawa: PWN.Szkudlarek, T. (2001). Ekonomia i etyka: przemieszczenia dyskursu edukacyjnego. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, numer specjalny, 165–191.Szkudlarek, T. (2009). Wiedza i wolność w pedagogice amerykańskiego postmodernizmu. Kraków: Impuls.Szkudlarek, T. (2017). On the Politics of Educational Theory. New York – London: Routledge.Szumlewicz, K. (2011). Emancypacja przez wychowanie, czyli edukacja do wolności, równości i szczęścia. Gdańsk: GWP.Szwabowski, O. (2010). Filozofia jako luksus i radykalna odpowiedź. Hybris, 11, 45–52.Szwabowski, O. (2013). Krytyka „oficjalnej krytyki” neoliberalnych reform w szkolnictwie wyższym. Praktyka Teoretyczna, 1 (7), s. 143–165.Szwabowski, O. (2014a). Paradygmat i pedagogika. Hybris, 25, 110–138.Szwabowski, O. (2014b). Poza prywatne i publiczne w dyskusji o edukacji wyższej (i nie tylko). Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 66 (2), 131–144.Szwabowski, O. (2014c). Uniwersytet bioprodukcyjny w kontekście społeczeństwa opartego na wiedzy. Rocznik Pedagogiczny, 37, 73–91.Szwabowski, O. (2014d). Uniwersytet, fabryka, maszyna. Uniwersytet w perspektywie radykalnej. Warszawa: KiP.Szwabowski, O. (2016a). Dociekania robotnicze: analiza filozoficzna. Forum Oświatowe, Vol. 28, No. 1 (55), s. 77–94.Szwabowski, O. (2016b). Dynamika „wnętrze/zewnętrze” a „bycie obok” w kontekście nie-edukacji wyższej. Pedagogika Szkoły Wyższej, 1 (19), s. 23–49.Zamojski, P. (2014). Od demaskacji ku budowaniu. Po-krytyczna perspektywa badań pedagogicznych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 67 (3), 7–22.Zielińska, M., Kowzan, P., Krzymiński, D. (2015). Pogłoski o śmierci edukacji krytycznej okazały się mocno przesadzone. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 3 (71), 153–161.Zielińska (Kostyło), H. (2000). Paulo Freire i jego rozumienie sytuacji edukacyjnej. W: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy. Część VI. Toruń: UMK, s. 215–229.Zielińska-Kostyło, H. (2004). Pedagogika emancypacyjna. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Tom 1. Warszawa: PWN, s. 394–414.1(9)436