Satisfaction with marriage. Pedagogical implications for the personal development of spouses and marital and parental relationships

Wychodząc z założenia, że relacja małżeńska w największymstopniu kształtuje klimat życia rodzinnego zbadano 75 par małżeńskich, pełniących funkcje rodzicielskie i podzielono je wykorzystując M. Braun-Gałkowskiej Skalę Powodzenia Małżeństwa na grupę małżeństw o wyższym i niższym poziomie zadowolenia ze swojego związku. Następnie określono i porównano uwarunkowania osobowościowe charakteryzujące badanych małżonków wykorzystując następujące narzędzia badawcze: Test Przymiotnikowy ACL H.G. Gougha i A.B. Heilbruna, Kwestionariusz Poczucia Bezpieczeństwa Z. Uchnasta, Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej w opracowaniu A. Ciechanowicz, A. Jaworowicz, A. Matczak, Kwestionariusz Kompetencji Społecznych w opracowaniu A. Matczak, Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej M. Kaźmierczak i M. Plopy, Skala Postaw Rodzinnych M. Braun-Gałkowskiej. Małżonkowie o wyższym poziomie zadowolenia w porównaniu z małżonkami o niższym poziomie zadowolenia ze swojego związku charakteryzują się większym uspołecznieniem, panowaniem nad sobą oraz życzliwością, uzyskali wyższe wyniki określające ich poziom inteligencji emocjonalnej jak również efektywności zachowań w sytuacjach intymnych. Przedstawiona charakterystyka małżonków o wyższym poziomie zadowolenia ze swojego związku jest stanem możliwym do osiągnięcia jako efekt osobistego rozwoju, a przede wszystkim nieustannie prowadzonego dialogu w ciągle zmieniającej się rzeczywistości życia małżeńskiego. Przydatne na tej drodze jest korzystanie z coraz większej oferty form wsparcia indywidualnego lub grupowego. Szczególnie pomocne w pracy nad osobistym rozwojem i pogłębianiem relacji małżeńskiej są zajęcia warsztatowe, oparte na zaangażowaniu uczestników oraz odwołujące się do ich własnych doświadczeń.Working under the assumption that the marital relationship has the greatest influence on the atmosphere of family life, 75 married couples performing parental tasks were examined and divided, using M. Braun-Gałkowska’s Marriage Success Scale, into two groups: married couples with a higher and lower level of satisfaction with their relationships. Next, the personality characteristics of the surveyed spouses were determined and compared using the following research tools: H.G. Gough’s and A.B. Heilbrun’s Adjective Check List, Z. Uchnast’s Sense of Security Questionnaire, the Emotional Intelligence Questionnaire developed by A. Ciechanowicz, A. Jaworowicz, A. Matczak, the Social Competence Questionnaire developed by A. Matczak, M. Kaźmierczak’s and M. Plopa’s Questionnaire of Marriage Communication, M. Braun-Gałkowska’s Family Attitudes Scale. Spouses with a higher level of satisfaction with their relationship, when compared to spouses with a lower level of satisfaction, are characterized by greater socialization, selfcontrol, and kindness; they obtained higher results determining their level of emotional intelligence and the effectiveness of their behaviours in intimate situations. The presented characteristics of spouses with a higher level of satisfaction with their relationship can be achieved as a result of personal development and, above all, of ongoing dialogue in the ever-changing reality of marital life. Taking advantage of the expanding offer of various forms of individual and group support can be useful in this respect. Workshops based on the participants’ involvement and referring to their own experiences are particularly helpful in working on personal development and deepening the marital relationship.Publikacja sfinansowana ze środków Wydziału Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstokua.dakowicz@uwb.edu.plDoktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii, absolwent Wydziału Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Pracownik naukowo-dydaktyczny Zakładu Psychologii w Katedrze Studiów Społecznych i Edukacyjnych na Wydziale Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku. Autor licznych artykułów i monografii naukowych, czynny uczestnik wielu konferencji naukowych o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Współzałożyciel i kierownik Podyplomowych Studiów Wychowania do Życia w Rodzinie, rzeczoznawca na liście Ministerstwa Edukacji i Nauki kwalifikujący podręczniki i programy nauczania w zakresie modułu wychowanie do życia w rodzinie. Biegły sądowy z zakresu psychologii przy Sądzie Okręgowym w Białymstoku. Przez dwie kadencje (w latach 2000-2006) przewodniczący Zarządu Białostockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Posiada bogate doświadczenie w pracy szkoleniowo-dydaktycznej z młodzieżą i dorosłymi z zakresu problematyki rozwojowo-wychowawczej, prowadzi również prywatną praktykę psychologiczną.Wydział Nauk o Edukacji Uniwersytetu w BiałymstokuAdamczyk, K. (2013). Inteligencja emocjonalna i system wartości małżonków a ich komunikacja interpersonalna. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 2(13), s. 72-101.Adamczyk, P. (2021). Diagnoza: niemiłość? Działania pozorne a system wsparcia dzieci i młodzieży po próbach samobójczych. Przegląd Socjologii Jakościowej, 17(1), s. 114-134.Adamski, F. (2002). Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.Alder, M.C., Yorgason, J.B., Sandberg, J.G., Davis, S. (2018). Perceptions of Parents’ Marriage Predicting Marital Satisfaction: The Moderating Role of Attachment Behaviors. Journal of Couple & Relationship Therapy, 17(2), p. 146-164.Alheit, P. (2002). „Podwójne oblicze” całożyciowego uczenia się. Dwie analityczne perspektywy „cichej rewolucji”. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2(18), s. 64-65.Allen, D. (2015). Getting Things Done, czyli sztuka bezstresowej efektywności. Gliwice: Wydawnictwo Helion SA.Allport, G.W. (1988). Osobowość i religia. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.Ames, D. (2009). Pushing up to a point: Assertiveness and effectiveness in leadership and interpersonal dynamics. Research in Organizational Behavior, 29, p. 111-133.Ames, D., Lee A., Wazlawek, A. (2017). Interpersonal assertiveness: Inside the balancing act. Social and Personality. Psychology Compass, 11(6), p. 1-16.Anderson, R.E., Stevenson, H.C. (2019). RECASTing racial stress and trauma: Theorizing the healing potential of racial socialization in families. American Psychologist, 74(1), p. 63-75.Adler, R.B., Rosenfeld, L.B., Proctor II, R.F. (2007). Relacje interpersonalne. Proces porozumiewania się. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o.Kluzowa, K., Slany, K. (2004). Przemiany realizacji funkcji prokreacyjnej w rodzinie. W: B. Mierzwiński, E. Dybowska (red.), Oblicze współczesnej rodziny polskiej (s. 63-95). Kraków: WAM.Knopp, K. (2006). Rola inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka. Studia Psychologica, 6, s. 221-235.Knopp, K.A. (2010). Inteligencja emocjonalna i możliwości jej rozwijania u dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.Knopp, K.A. (2014). Gdzieś między wielkimi oczekiwaniami a rozczarowaniem... kilka refleksji nad konstruktem inteligencji emocjonalnej. Forum Oświatowe, 2(52), s. 29-46.Knopp, K.A. (2020). Inteligencja emocjonalna dzieci i młodzieży a ich funkcjonowanie w relacjach z rówieśnikami. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 4(44), s. 149-163.Bąbka, J. (2020). O potrzebie zmian w zakresie kształtowania kompetencji społecznych studentów pedagogiki. Rocznik Lubuski, 46(1), s. 63-74.Kobierecka-Dziamska, A. (2019). Ślady doświadczeń rodzinnych w obrazie ciała – studium przypadku młodej kobiety. Psychoterapia, 3(190), s. 53-71.Kobierzycki, T. (1989). Osoba. Dylematy rozwoju. Studium metakliniczne. Bydgoszcz: Redakcja Wydawnictw Pozaprasowych „Pomorze” Pomorskiego Wydawnictwa Prasowego RSW „Prasa-Książka-Ruch”.Kocur, D. (2019). Polska wersja Skali AMORE służącej do badania motywacji seksualnych. Czasopismo Psychologiczne, 25, 1, s. 79-93.Dakowicz, A. (2021). Związek małżeński jako szansa lub zagrożenie dla rozwoju moralno-duchowego małżonków. W: J. Zabielski (red.), Zagrożenia moralno-duchowe jako wyzwanie współczesności (s. 73-84). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW.Gurba, E. (2011). Wczesna dorosłość. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 287-311). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Kolendo, N., Wronka, H. (2021). Depresja wśród dzieci i młodzieży – przebieg, leczenie oraz wpływ na system rodzinny. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 45(1), s. 158-166.Kołażyk, K. (2020). Psychotherapy as a supportive factor in infertility treatment. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 3(43), s. 430-441.Kołodziejczyk, A. (2011). Późne dzieciństwo – młodszy wiek szkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 234-258). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Kołodziej-Zaleska, A., Ilska, M. (2017). „Małżonkowie powinni być najlepszymi przyjaciółmi”. Mity małżeńskie jako stereotypowe przekonania o małżeństwie – ich znaczenie w życiu pary i rodziny. Humanum. Międzynarodowe Studia Społeczno-Humanistyczne, 2(25), s. 53-68.Komorowska-Pudło, M. (2017). Małżeństwo – jego jakość i trwałość u wyznawców religii monoteistycznych. Założenia doktrynalne a rzeczywistość empiryczna. Teologia i Człowiek, 38(2), s. 151-173.Komorowska-Pudło, M. (2020). Psychospołeczne uwarunkowania postaw młodych dorosłych wobec rodzicielstwa. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 3(43), s. 33-50.Koperwas, M., Głowacka, M. (2017). Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna. Aspekty Zdrowia i Choroby, 2(3), s. 31-49.Bączkowski, T., Kurzawa, R. (2013). Leczenie niepłodności w warunkach ambulatoryjnych. Family Medicine & Primary Care Review, 15(3), s. 435-437.Kornas-Biela, D. (2009). Pedagogika prenatalna: nowy obszar nauk o wychowaniu. Lublin: Wydawnictwo KUL.Kornas-Biela, D. (2011). Okres prenatalny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 147-171). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Guzewicz, M. (2016). Trwałe małżeństwo warunkiem odpowiedzialnego rodzicielstwa. W: A. Kiciński, M. Opiela (red.), Katolickie wychowanie dziecka. Rodzina, przedszkole, Kościół (s. 37-47). Lublin: Wydawnictwo KUL.Dakowicz, A., Dakowicz, L. (2021). The quality of marital communication of spouses with a higher and lower level of satisfaction with their relationship. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 2(46), s. 129-141.Kornas-Biela, D. (2012). Kiedy seks prowadzi do szczęścia? W: I. Ulfik-Jaworska, A. Gała (red.), Dalej w tę samą stronę. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesor Marii Braun-Gałkowskiej (s. 441-459). Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.Kornas-Biela, D. (2017). Kształtowanie więzi rodziców z dzieckiem w perinatalnym okresie życia. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 1(29), s. 148-170.Kornas-Biela, D. (2019). Wychowanie przez codzienność życia w rodzinie w ujęciu profesor Teresy Kukołowicz. Family Forum, 9, s. 211-231.Kornaszewska-Polak, M. (2014). Kompetencje społeczne i lęk w relacjach interpersonalnych. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika, 9, s. 147-158.Korucu, I., Selcuk, B., Harma, M. (2017). Self Regulation: Relations with Theory of Mind and Social Behaviour. Infant and Child Development, https://doi.org/10.1002/icd.1988 (19.02.2021).Kostańska, L., Łukasiewicz, J., Pawelec, M., Walesa, Cz. (2012). Przekonania Polaków XXI wieku w różnych okresach dorosłości (rozwojowe badania osób w wieku od 25 do 80 lat). Horyzonty Psychologii, 2, s. 119-145.Kotkowska, E. (2020). The concept of collective hope according to Józef Kozielecki and Chantal Delsol. Teologia i Moralność, 15(1), p. 213-223.Kozielecki, J. (2007). Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.Bem, S.L. (2000). Męskość, kobiecość. O różnicach wynikających z płci. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.Guziak-Nowak, M., Król, T., Węglarczyk G. (2018). Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 8 szkoły podstawowej. Podręcznik. Kraków: Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon.Krawiec, G. (2018). Wybrane uwarunkowania powodzenia i niepowodzenia w małżeństwach. W: M. Rucki (red.), Wpływ ideologii na naukę i życie społeczne (s. 257-272). Warszawa: Chrześcijańskie Forum Pracowników Nauki.Arczewska, M. (2019). Zaniedbanie jako forma krzywdzenia dzieci i młodzieży. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 18(1), s. 9-21.Kriegelewicz, O. (2005). Inteligencja emocjonalna partnerów a zadowolenie ze związku i strategie rozwiązywania konfliktów w małżeństwie. Przegląd Psychologiczny, 4, s. 431-452.Krok, D., Preis, A. (2016). Dopasowanie małżonków w zakresie inteligencji emocjonalnej a style ich komunikacji i dobrostan psychiczny. W: P. Landwójtowicz (red.), Matrimonio et familiae. Z problematyki małżeństwa i rodziny. Tom 26 (s. 277-301). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego.Król-Fijewska, M. (2014). Historie małżeńskie. W: J. Augustyn (red.), Sztuka relacji międzyludzkich. Miłość, małżeństwo, rodzina (s. 313-320). Kraków: Wydawnictwo WAM.Królikiewicz, R., Pulak, I. (2020). Możliwości wspierania edukacji domowej nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 1(55), s. 23-38.Kruczek, A. (2017). Związek obrazu siebie i samoakceptacji z ekspresją gniewu w grupie dziewcząt z diagnozą zaburzeń zachowania. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 17(4), s. 314-324.Krynicka, E. (2017). Rodzina jako fundament kształtowania tożsamości narodowej. Roczniki Pedagogiczne, 9(45), 1, s. 109-120.Krzesińska-Żach, B. (2007). Pedagogika rodziny. Przewodnik do ćwiczeń. Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.Kubański, M., Karpińska, N. (2017). Elementy sprzedaży osobistej wpływające na jakość obsługi klienta. Marketing i Rynek, 7, s. 388-398.Guziak-Nowak, M., Król, T. (2020). Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 2 liceum ogólnokształcącego, technikum, szkoły branżowej I stopnia. Podręcznik. Kraków: Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon.Kubiak-Szymborska, E. (2004). Prorodzinna orientacja młodzieży. Między tradycją a współczesnością. W: A.W. Janke (red.), Pedagogika rodziny na progu XXI wieku. Rozwój, przedmiot, obszary refleksji i badań (s. 155-168). Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne „AKAPIT” s.c.Benisz, H. (2020). O stawaniu się (o)sobą na drodze przezwyciężania samego siebie. Projekt radykalnej antropologii (neo)coachingowej. Studia Philosophiae Christianae, 56(2), s. 39-73.Dakowicz, L., Dakowicz, A. (2008). Klimat życia rodzinnego w percepcji dzieci ojców o wysokim poziomie aktywności zawodowej. W: E. Ozorowski, R.Cz. Horodeński (red.), Dziecko – Etyka – Ekonomia (s. 224-233). Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej.Kuczyńska, A. (2016). Płeć psychologiczna a asertywność w bliskich związkach. Rocznik Lubuski, 42(1), s. 19-35.Kuczyńska, M. (2020). Rozwód w retrospekcji rozwiedzionych matek. W: Studia Pedagogiczne. Problemy społeczne, edukacyjne i artystyczne. Tom 35 (s. 133-150). Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.Kuczyńska, A., Dolińska-Zygmunt, G. (2004). Zadowolenie z kontaktów interpersonalnych oraz kompetencje społeczne a poczucie samotności. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Nauki Humanistyczne, 9(1055), s. 103-115.Landwójtowicz, P. (2019). Praca z traumą relacyjną w terapii par. W: J. Stala (red.), Zdrowa i mocna rodzina fundamentem społeczeństwa (s. 161-177). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.Larson, J.H., Holman, T.B. (1994). Premarital predictors of marital quality and stability. Family Relations, 43, p. 228-237.Lasota, A. (2017). Responsywność opiekuna a poczucie autonomii dziecka we wczesnym dzieciństwie. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 5(2), s. 84-100.Lasota, M. (2012). Czynniki motywujące sprawców samobójczych ataków terrorystycznych. Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej, 1, s. 125-134.Halicka, M. (2006). Problemy rodziny w opiece nad człowiekiem starym niesprawnym. W: M. Halicka, J. Halicki (red.), Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej (s. 242-254). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.Lauster, P. (1995). Świadomość samego siebie. Warszawa: Świat Książki.Le, Y., Fredman, S.J., Feinberg, M.E. (2017). Parenting stress mediates the association between negative affectivity and harsh parenting: A longitudinal dyadic analysis. Journal of Family Psychology, 31(6), p. 679-688.Lee, K., Ashton, M.C. (2004). Psychometric properties of the HEXACO Personality Inventory. Multivariate Behavioral Research, 39, p. 329-358.Dakowicz, L., Dakowicz, A. (2009a). Psychologiczna analiza funkcjonowania kobiet jako żon i matek w rodzinach dotkniętych bezrobociem. W: E. Ozorowski, R.Cz. Horodeński (red.), Kobieta – Etyka – Ekonomia (s. 315-334). Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej.Bereza, B., Szymczuk, D. (2016). Psychologiczne uwarunkowania prawidłowych relacji w rodzinie. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 4(28), s. 173-182.Lemisiou, M.A. (2018). The effectiveness of person-centered coaching intervention in raising emotional and social intelligence competencies in the workplace. International Coaching Psychology, 13(2), p. 6-26.Lew-Starowicz, Z. (1985). Współżycie seksualne jako wyraz miłości. W: M. Grzywak-Kaczyńska (red.), Erotyka w aspekcie zdrowia psychicznego (s. 26-46). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.Lewicka, M. (2020). Dziecko w kontekście świata wartości rodziców. Realizacja zadań wynikających z rodzicielstwa. Studia Pedagogiczne. Problemy społeczne, edukacyjne i artystyczne, 35, s. 63-75.Liberska, H., Malina, A. (2011). Przywiązanie partnerów a ich kompetencje społeczne. W: L. Golińska, E. Bielawska-Batorowicz (red.), Rodzina i praca w warunkach kryzysu (s. 15-30). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.Linek, A. (2020). Współcześni rodzice – między zmęczeniem a satysfakcją. W: M. Bieńko, M. Rosochacka-Gmitrzak, E. Wideł (red.). Obrazy życia rodzinnego i intymności. Książka dedykowana Profesor Annie Kwak (s. 183-195). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.Halicki, J. (2018). Nadużywanie alkoholu jako czynnik ryzyka przemocy w rodzinie. Pedagogika Społeczna, 3(69), s. 221-233.Littauer, F. (1994). Osobowość plus. Jak zrozumieć innych, przez zrozumienie siebie? Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Logos”.Litwińska-Rączka, K. (2018). Małżeństwo i rodzicielstwo w stylu „być” i w stylu „mieć”. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 36(4), s. 290-296.Liu, D., Campbell, W.K. (2017). The Big Five personality traits, Big Two metatraits and social media: A meta-analysis. Journal of Research in Personality, 70, p. 229-240.Luna, P., Guerrero, J., Rodrigo-Ruiz, D., Losada, L., Cejudo, J. (2020). Social Competence and Peer Social Acceptance: Evaluating Effects of an Educational Intervention in Adolescents. Frontiers in Psychology. Educational Psychology, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01305 (20.02.2021).Dakowicz, L., Dakowicz, A. (2009b). Trening umiejętności wychowawczych jako forma doskonalenia zawodowego nauczyciela. W: M. Wróblewska (red.), Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole. Wybrane zagadnienia (s. 80-85). Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.Ładyżyński, A.K. (2014). Razem w niestabilnych czasach. W: J. Augustyn (red.), Sztuka relacji międzyludzkich. Miłość, małżeństwo, rodzina (s. 331-337). Kraków: Wydawnictwo WAM.Berne, E. (1987). W co grają ludzie? Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Łaguna, M. (1996). Budować obraz siebie. Badania nad obrazem siebie studentów kształconych metodami aktywizującymi. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.Łazowski, J., Płużek, Z. (1985). Program badań własnych. W. J. Łazowski (red.), Problemy psychosomatyczne w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy (s. 64-77). Warszawa: PZWL.Łokczewska, J., Lachowska, B. (2020). Zgodność motywacji celów rodzinnych z „ja” a zaangażowanie mężczyzn w role rodzinne. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 2(42), s. 101-113.Hall, C.S., Lindzey, G. (1990). Teorie osobowości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Łukaszewski, W. (1999). Psychologiczne koncepcje człowieka. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Podstawy psychologii. Tom 1 (s. 67-91). Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.Macander, D. (2016). Szkoła dla Rodziców i Wychowawców. W: T. Kowalewicz (red.), Rekomendowane programy profilaktyki uzależnień (s. 44-51). Warszawa: Fundacja Praesterno.Mahoney, A., Flint, D.D., McGraw, J.S. (2020). Spirituality, religion, and marital/family issues. In: D. H. Rosmarin, H. G. Koenig (eds.), Handbook of Spirituality, Religion, and Mental Health (p. 159-177). Elsevier Academic Press.Makiełło-Jarża, G. (2005). Rodzina wobec choroby i cierpienia dziecka. W: G. Makiełło-Jarża, Z. Gajda (red.), Ból i cierpienie (s. 79-83). Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. – Oficyna Wydawnicza AFM.Maleki, N., Madahi, M.E., Mohammadkhani, S., Khala’tbari, J. (2017). The effectiveness of Cognitive Behavioral Couple Therapy on Psychological Well Being, Marital Intimacy, and Life Quality of Chaotic Couples. Iranian Journal of Educational Sociology, 1(4), p. 23-33.Dakowicz, L., Dakowicz, A. (2011). Funkcjonowanie rodzin mężczyzn czasowo nieobecnych. W: E. Ozorowski, R.Cz. Horodeński (red.), Mężczyzna – Etyka – Ekonomia (251-260). Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej.Malik, J., Heyman, R.E., Smith Slep, A.M. (2020). Emotional flooding in response to negative affect in couple conflicts: Individual differences and correlates. Journal of Family Psychology, 34(2), p. 145-154.Małyska, A. (2015). Współczesne ojcostwo – przemiana roli (?). W: W. Muszyński (red.), Rodzina jako wartość: wzory – modele – redefinicje (s. 405-420). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.Białecka-Pikul, M. (2011). Wczesne dzieciństwo. W: J. Trempa