Zaburzenia poznawcze i emocjonalne w przebiegu stwardnienia rozsianego – egzogenne i endogenne uwarunkowania, współczesne metody leczenia i profilaktyki

Multiple sclerosis (SM) is an autoimmune, demyelinating disease of the central nervous system. The disease affects patients of all ages, with a higher incidence in women. The etiopathogenesis of SM is not fully understood — it is believed that autoreactive lymphocytes play a key role in the development of the disease, although genetic predisposition and environmental factors also play a role. Diagnosis is based on the McDonald criteria, and the disease has different clinical presentations. Treatment is based on immunomodulation, aims to control the disease, and prevent recurrence. Frequent symptoms of the disease are motor, sensory, and cognitive disorders. Cognitive impairment, which is common in multiple sclerosis patients, has numerous consequences in everyday life (mental, social, economic) that significantly reduce the quality of life. Psycho-cognitive dysfunction, which can occur at any stage of the disease, is associated with changes in the central nervous system. Prevention of these disorders includes the early application of treatment methods that modify the natural course of the disease and the implication of pro-health behaviors, such as quitting smoking, proper diet and physical exercise. Pharmacological treatment shows limited effectiveness. Rehabilitation involving the use of compensatory strategies, remedial methods aimed at brain neuroplasticity and cognitive training shaping new functional networks of the brain is important. The aim of this work is to present the problem of cognitive and emotional disorders in the course of multiple sclerosis, with particular emphasis on endo- and exogenous conditions, together with modern methods of their treatment and prevention. (JNNN 2023;12(3):140–146)Stwardnienie rozsiane (SM) jest chorobą autoimmunologiczną, demielinizacyjną ośrodkowego układu nerwowego. Choroba występuje u pacjentów w różnym wieku, z częstszym występowaniem u kobiet. Etiopatogeneza SM nie jest w pełni poznana, uważa się, że autoreaktywne limfocyty odgrywają kluczową rolę w rozwoju choroby, predyspozycje genetyczne, wpływ czynników środowiskowych również ma znaczenie. Diagnoza opiera się na kryteriach McDonald’a, a choroba ma różne postaci kliniczne. Leczenie opiera się na immunomodulacji, ma na celu kontrolowanie choroby i zapobieganie nawrotom. Częstymi objawami choroby są zaburzenia motoryczne, czuciowe i poznawcze. Upośledzenie funkcji poznawczych, często występujące u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym ma liczne konsekwencje w życiu codziennym (psychiczne, społeczne, ekonomiczne), znacznie obniżające jakość życia. Dysfunkcja psychiczno-poznawcza, mogąca wystąpić na każdym etapie choroby związana jest ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym. Profilaktyka tych zaburzeń obejmuje wczesne stosowanie metod leczenia modyfikujących naturalny przebieg choroby oraz implikowanie zachowań prozdrowotnych, takich jak rzucenie palenia, właściwa dietę i wysiłek fizyczny. Leczenie farmakologiczne wykazuje ograniczoną skuteczność. Ważna jest rehabilitacja polegająca na stosowaniu strategii kompensacyjnych, metodach naprawczych ukierunkowanych na neuroplastyczność mózgu oraz i treningach poznawczych kształtujących nowe sieci funkcjonalne mózgowia. Celem pracy jest przedstawienie problematyki zaburzeń poznawczych i emocjonalnych w przebiegu stwardnienia rozsianego, ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń endo- i egzogennych, wraz z nowoczesnymi metodami ich leczenia i profilaktyki. (PNN 2023;12(3):140–146