Zmagania tłumacza z przypisem. Redukcja paratekstów translatorskich jako proces poezjotwórczy – przypadek Stanisława Barańczaka

The paper attempts to make a reflexion on translation techniques, by means of which a translator-poet Stanisław Barańczak reduces the number of footnotes and translator’s comments in the process of translating English-written poetry into Polish. Barańczak’s code of translator, declared in the volume Ocalone w tłumaczeniu, contains the postulate of literary translation which are both “comprehensible” and “poetic”. In the case of poems which were strongly embedded in their original cultural context it means, on the one hand, the necessity to supplement a model reader’s knowledge with additional information, on the other hand, to limit the commentaries which are not directly included into the composition (which are “non-poetic” paratexts). The conflict between both necessities forces Barańczak to develop a non-standard translating practice: making use of intertextual explications, which are however marked (by means of graphemica and punctuation: with brackets, pauses and quotation marks) as explanatory additions which are absent in the original composition, yet introduced arbitrarily by the author. Consequently, the transformation of an intratextual comment into an element of the composition results in a modification of the lyrical message; this, in turn – bearing in mind the creative nature of poetry translation – makes such transformation an element of the artistic process.Referat podejmuje refleksję nad technikami translatorskimi, za pomocą których tłumacz-poeta Stanisław Barańczak redukuje liczbę przypisów i komentarzy translatorskich w tłumaczeniach na język polski anglojęzycznej poezji.Barańczakowy kodeks tłumacza, ogłoszony w tomie Ocalone w tłumaczeniu, zawiera postulat tworzenia przekładów literackich jednocześnie „zrozumiałych” i „poetyckich”. W przypadkach wierszy silnie osadzonych w oryginalnym kontekście kulturowym oznacza to z jednej strony konieczność uzupełniania wiedzy czytelnika modelowego dodatkowymi informacjami, z drugiej zaś – ograniczanie komentarzy niewchodzących bezpośrednio w skład utworu (zatem: „nie-poetyckich” paratekstów). Konflikt obu tych konieczności skłania Barańczaka do rozwinięcia niestandardowej praktyki translatorskiej: stosowania wewnątrztekstowych eksplikacji, oznaczonych jednak (grafemiką i interpunkcją: nawiasami, pauzami, cudzysłowami) jako nieobecne w pierwowzorach dodatki objaśniające, arbitralnie przez tłumacza wprowadzone. W efekcie zamiana pozatekstowego komentarza w element utworu skutkuje modyfikacją lirycznego komunikatu; to zaś z kolei – biorąc pod uwagę twórczy charakter przekładu poezji – czyni z takiej transformacji element procesu artystycznego