Translation theories and praxis - the translator in the context of the work, its author and receiver

O tłumaczeniu poezji napisano już wiele, wciąż jednak temat ten pozostaje otwarty, a każda próba ujęcia go za pomocą sztywnych definicji spełza na niczym, zaledwie bowiem uda się sformułować twierdzenie, już znajduje się tekst zdolny je obalić. Zagadnienie, które roztrząsali już najwięksi poeci- tłumacze, okazuje się być równie złożone, jak sama poezja, a może nawet bardziej, biorąc pod uwagę, jak ujmuje to Jurij Prochaśko „balansowanie na granicy pomiędzy językami”1. Proces przekładu wiersza można niejednokrotnie porównać do żonglerki połączonej z chodzeniem po linie - tłumacz porusza się po gruncie niezmiernie grząskim, na którym każdy fałszywy krok grozi utratą zamierzonego znaczenia, do tego żongluje pojęciami, idiomami, związkami frazeologicznymi, starając się jak najlepiej dobrać słowo, mające zastąpić oryginał. Często zapomina się przy tym o żelaznej maksymie, przytaczanej wielokrotnie przez polskiego geniusza przekładu, Stanisława Barańczaka- tłumaczenie poezji jest zawsze jej interpretacją.2 Jakże jednak łatwo w procesie zmagania się z tekstem zwycięża wewnętrzne dążenie do skomponowania własnego tekstu, przysłowiowego „wygładzenia”, „upiększenia” i jak niepostrzeżenie odautorskie „kosmetyczne” poprawki tłumacza naddają tekstowi znaczenia niezamierzone przez autora! Słowa, ta nader delikatna i wrażliwa materia, wyślizgują się nam, umykają spod kontroli, dodatkowo zaś odwołują się do osobistych i w pełni indywidualnych skojarzeń czytelnika, mnożąc w nieskończoność możliwości interpretacji. Częstokroć lekkie, niezauważalne niemal nacechowanie semantyczne jednego wyrazu wpływa na wydźwięk całego przekładu. Czy możemy tego uniknąć? A jeśli tak, to w jaki sposób? Jak „tańczyć w łańcuchach”3 narzuconych nam przez systemy języków?In my thesis I am above all considering the complex phenomenon of translating – espiecally of translating poetry. The further problem is the position of the translator in the whole translating process and the relation between being a translator and being a poet in the same time. I am trying to research the mutual influence of the personality of the poet and translator and to observe if the action of translating inspires a person to write and vice versa – if writing lyrics or prose encourages to translate textes from different languages. The first chapter includes also different translating theories, such as those of Christiane Nord and Ezra Pound. Those theories are used to prove that translation of poetry demands a special approach and does not allow to concentrate on only one theory. What is more, while translating poetry, one has to be all the time aware of every possible meaning of the word and keep in mind all of the solutions. To show it, I asked several people who are not professional translators to translate some of the lyrics of Zoran Velagić, a Croatian contemporary poet, according to one of the mentioned theories. The effects show that it is impossible to work with poetry using patterns – a translator always has to search for new ways of expression and constantly enreach his vocabulary, as well as working methods. On the other hand, all of the theories of translation can be used succesfully in specific cases.The second chapter describes mostly the situation of the translator in different contextes – as an artist, as a professional, as a employee and as a average person who can agree or disagree with the text he is working with. It bases mostly on interwievs with translators who are also writers and compare their experiences connected to both fields. In this part of my thesis I also try to describe the most problematic points of translating poetry, such as various cultural contextes, but also from the pragmatic point of view – considering the small interest for poetry, especially poetry of not very popular countries, and decreasing rate of people reading any so called belles – lettres. The last part of my thesis describes the phenomenon of bilingualism and its different definitions. It contains also the question about the bilingual aspect of a translator and tries to find an answer from different points of views. According to some definitions, a translator could be easily considered as a bilingual person, as he is able to formulate a sentence in two languages at the same level of sophistication. Nevertheless, the other definitions claim that a bilingual person is someone who was raised up in the bilingual environment, so that he intuitionally uses one of the languages he speaks fluently, depending on concrete situation. To sum up, my thesis contains the variety of different problems connected to the whole process of translating. It also quotes the most popular and respected translators and poet, giving the whole review of translation theories and concepts. In addiction to the theoretical part, there is an appendix – my own tranlation of book of poetry of Zoran Velagić (from Croatian into Polish)