Poezje

Grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, projekt pn. "Kontynuacja krytycznych edycji wybitnych, zapomnianych dzieł XIX-wiecznej polskiej literatury romantycznej w Naukowej Serii Wydawniczej „Czarny Romantyzm” w XII tomach"ERAZM SŁOWACKI, POEZJE [POEMS], VOLUME PREPARED AND EDITED BY ŁUKASZ ZABIELSKI, WITH INTRODUCTION BY ŁUKASZ ZABIELSKI, WIKTOR KOROTKIJ, JAROSŁAW ŁAWSKI, SCIENTIFIC SERIES OF PUBLICATIONS “CZARNY ROMANTYZM” [BLACK ROMANTICISM], BIAŁYSTOK 2020 We present you a scientific, critical edition of the poems by Erazm Słowacki (1781–1839).This volume, along with Narracje [Narratives] by Władysław Słowacki (1825–1858), published in 2015 in the same series in Białystok (preparation: Grzegorz Kowalski, edited by Jarosław Ławski) is a proof that the branch of the family of Juliusz Słowacki who lived in Zhytomyr had strong ambitions and evident artistic talent. Erazm Słowacki was the uncle of Juliusz, brother of Euzebiusz Słowacki, and father of Władysław Słowacki. History of literature has known him since the 19th century as the villain of Balladyna, who showed his nephew toxic feelings of envy, irrational malice and possessive love. Jan Prusinowski in 1860 and Leopold Méyet in 1893 convinced their readers that “none of his works had been published in print”. Although the works of Erazm remained unknown almost until the end of the 20th century, it did not prevent critics from labelling him as a prolific, yet talentless writer and playwright, a completely grotesque and ridiculous figure. This seems to be the reason why the humanities neglected this extremely important person in the analysis of the popular topos of a desperate father, a parent who loses his more or less numerous offspring, which was popular in the works by Juliusz Słowacki. The main aim of this volume of poetry is to return both the poet from Zhytomyr and his works to the mainstream of literature studies on the so-called “Eastern Borderland”, Ukrainian branch of nineteenth-century Polish literature. Erazm Słowacki was born on the 16th of April 1781 in Dubno in Volhynia. He graduated from a school in Kzhemenets, where he majored in law. He was probably the youngest son of Jakub Słowacki and Małgorzata nee Zeydler. It is often mentioned that he received a position of attorney in Zhytomyr, where he settled, as early as in 1800. On the 13th of April 1812 he married Anna Rohozińska. They had twelve children, of whom only two survived childhood. This biographic information is the key to the interpretation of the poem with the incipit Ach! cóż nieszczęśliwy znaczę na tym świecie [Oh, how meaningless and miserable am I in this world], which has the form of a threnody and was written after the death of his tenth child. Initially, Erazm Słowacki worked as a lawyer (attorney) at the Civil Department of the Main Court of the Volhynia Governorate, but in the last years of his life, he became a member of the Volhynian Criminal Chamber. He was known as a well-respected member of the local community. He volunteered as a supervisor and patron of drama clubs for young people in town. He was believed to be an author of numerous, yet unpublished works for a long time. The fact that he wrote poems was known from the poetic letter addressed to Erazm and written by Euzebiusz Słowacki on the 24th of March 1808. Apart from the elegy mentioned before, this volume includes several works of poetry by Erazm, first of all the only poem published before his death, entitled Wiersz do Aleksandra I Imperatora Wszechrosji [A Poem to Alexander I, the Emperor of Russia]. Additionally, the publication contains several smaller texts from the so-called Kzhemenets Album, which were printed for the first time in the edition prepared by Jerzy Starnawski, in “Roczniki Humanistyczne” (1959, R. VII, vol. 1, p. 170-179).The Album contains the following works written by Juliusz Słowacki’s uncle: a poem dedicated to Euzebiusz, entitled Do dwóch portretów, z których jeden z gniewem, drugi z uśmiechem oddany [On Two Portraits, One with Anger, the Other with a Smile]; and fables: Słowik i kos [The Nightingale and the blackbird]; Oszust i pająk [The fraud and the spider]; Tulipan i zioła [The tulip and herbs]; Orzeł i rolnik [The eagle and the farmer]. As the author did not publish them in newspapers or separate volumes, but wrote in private friendship albums, they became a sign of what was in fashion then, and a document of social life. On the other hand, the other poem, if analysed together with Euzebiusz’s poetic letter, is a proof of the close relationships between two brothers. The keys to the interpretation of the works by Erazm Słowacki include: widely understood Ukrainism (Ukrainian variety of “Black Romanticism”), deep reflection, Borderland melancholy, gazing into the well of existential void, and graveyard poetry with a Jungian inclination. The lyrical subject of the poem that begins with Ach! cóż nieszczęśliwy znaczę… defines himself as somebody who is lost in the world, a man who is desperate and paralysed by the tragedy of loss. On the other hand, the trope in the panegyric written to honour Tsar Alexander I are the complex and long-lasting court disputes between Erazm Słowacki and the town magistrate concerning the land plots purchased by the poet. He submitted several petitions to Tsar Nikolas 1, asking for intervention and help in this case, and such subservient poem might have been an instrument used to win the Tsar’s appreciation. This volume is the first critical and comprehensive attempt to collect all works by Erazm Słowacki. Additionally, the appendix contains the following works that provide context for the analyses of the works of the author: Euzebiusz Słowacki, List do Erazma [A Letter to Erazm] (dated: the 24th of March 1808); two letters by Juliusz Słowacki to Erazm Słowacki (first one without date, the second one of the 6th of December 1827), and an article by Roman Brandstaetter entitled Władysław Słowacki (first printed: "Gazeta Polska. Pismo Codzienne” 1931, No. 202 [July 19], p. 5). All these texts, apart from the appendix published in the aforementioned edition of Narracje [Narratives] by Władysław Słowacki, form a base of sources to analyse the poetry written by the part of the Słowacki family who lived in Zhytomyr. All texts published in this volume were edited. Archaic language was adapted in compliance with the principles for editing 19th century poems. The publication contains editorial comments and footnotes to clarify doubts that might become an obstacle for 21st-century readers who do not know the nuances of the era, the language, or the terminology, topos and literary allusions of that time. Additionally, the publication contains three specialist introductions: by Łukasz Zabielski (Czy w ogrodzie Erazma Słowackiego rosły lipy? O życie i dzieło seniora “rodu poetów”) [Were there lime trees in the garden of Erazm Słowacki? On the life and works of the senior of the “Poet’s clan”], Wiktor Korotkij (Sprawa sądowa Erazma Słowackiego źródłem badań nad jego biografią) [The court case of Erazm Słowacki as a source for biographical studies] and Jarosław Ławski (Erazm Słowacki – Juliusz Słowacki: powinowactwa tematyczne) [Erazm Słowacki – Juliusz Słowacki: thematic links] that are not only a form of introduction to the edition of poetry by Erazm Słowacki, but, first of all, contain basic information about issues related to the poet’s biography, historical and literary contexts, the specificity of his works, as well as proposed interpretation and analysis of the presented literary works. The publication of the volume was financed from the funds of the National Programme for the Development of Humanities established by the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Poland.Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2018–2022.lukasz.z85@tlen.plŁUKASZ ZABIELSKI – doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca (absolwent Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku) i historyk (absolwent Wydziału Historyczno­‑Socjologicznego), edytor XIX­‑wiecznych tekstów źródłowych (polskich przekładów Fausta A.E. F. Klingemanna; Myśli nocnych Edwarda Younga; pism Zygmunta Glogera); od 2016 roku kieruje Działem Naukowym Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku. Redaktor naczelny „Bibliotekarza Podlaskiego”. Jego zainteresowania badawcze obejmują historię i literaturę polską XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem oświeceniowo­‑romantycznego przełomu kulturowego, jak również działalności młodych pozytywistów warszawskich i twórczości Zygmunta Glogera. Autor dwóch monografii: Meandry antyromantyczności. Kajetan Koźmian i romantycy polscy (Kraków 2015) oraz Kajetan Koźmian spoza kanonu. Studia i szkice historycznoliterackie (Białystok 2018); a także licznych studiów z zakresu literaturoznawstwa, m.in. Franciszek Wężyk – Edward Lubomirski. Prolegomena do dziejów preromantycznego synkretyzmu literackiego (2015), Cogito marzyciela. O Zygmunta Glogera „Marzeniach samotnika” (2016); współredaktor kilku książek naukowych, m.in. Sybir. Wysiedlenia – Losy – Świadectwa (2013), Zygmunt Gloger. Pisarz, myśliciel, uczony. Studia (2016), Henryk Sienkiewicz i chrześcijaństwo. Idee – obrazy – konteksty (2017). Mieszka w Wasilkowie.Katedra Badań Filologicznych "Wschód - Zachód" Wydział Filologiczny Uniwersytetu w BiałymstokuSłowacki E., [Ach! cóż nieszczęśliwy znaczę na tym świecie]; pierwodruk: L. Méyet, Słówko o Erazmie Słowackim, stryju Juliusza, [w:] Słowackiemu. Jednodniówka ku czci Juliusza Słowackiego. Dochód przeznaczony na sprowadzenie zwłok Jego do ojczyzny, [kom. Kazimierz Lubecki, przedm. Lucjan Rydel], Nakładem Komitetu Czytelni Akademickiej imienia Adama Mickiewicza dla sprowadzenia zwłok Juliusza Słowackiego do Kraju. W drukarni Wład. Teodorczuka i sp. W Krakowie, [1904], s. 132–139; przedruki: tenże, Słówko o Erazmie Słowackim, stryju Juliusza, „Wędrowiec” 1905, nr 1, s. 11; Słowackiemu na mogiłę w setną rocznicę urodzin, Lwów 1909, s. 44–48; W kręgu rodziny i przyjaciół, dz. cyt., s. 336–341 (tutaj opublikowano artykuł z drobną modyfikacją tytułu – usuwając zdrobnienie: Słowo o Erazmie Słowackim, stryju Juliusza).Słowacki E., Do dwóch portretów, z których jeden z gniewem, drugi z uśmiechem oddany; Słowik i kos; Oszust i pająk; Tulipan i zioła; Orzeł i rolnik, Sztambuch Faustyny K. (z utworami Krzemieńszczan), Biblioteka im. Łopacińskich w Lublinie, Rps. N 596. z r. 1813. kart. 137. 22.29; teksty Erazma Słowackiego na kartach: 87v, 111r, 111v, 113v. Pierwodruk tych tekstów poetyckich Erazma Słowackiego znajduje się w „Rocznikach Humanistycznych” (1959, R. VII, z. 1, s. 203–205), wiersze opracował Jerzy Starnawski.[Słowacki E.], Wiersz do nayjasnieyszego Alexandra Imperatora Wszech Rossyi przez Erazma Słowackiego [bez daty i miejsca wydania – według Biblioteki Narodowej: 1818]: https://www.academica.edu.pl/reading/readSingle?page=5&uid=65921039 [dostęp: 09.09.2020].Dokumenty dotyczące sporu Erazma Słowackiego z magistratem Żytomierza o działki w obrębie miasta Żytomierz. Lata 1814–1846, [w:] Archiwum Państwowe Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu na Ukrainie (APOŻ).Brandstaetter R., Władysław Słowacki, „Gazeta Polska” 1931, nr 202, „Dział Literacki”, s. 5.Kridl M., Komentarz historycznoliteracki do listów Juliusza Słowackiego do Erazma Słowackiego, [w:] Listy Juliusza Słowackiego, zebrane i częściowo ogłaszane przez Leopolda Méyeta, t. III, przygotował do druku na podstawie autografów Manfred Kridl, Warszawa 1915, s. 1–2.Méyet L., Słówko o Erazmie Słowackim, stryju Juliusza, „Wędrowiec” 1905, nr 1, s. 11.Słowacki E., List do Erazma dnia 24 marca 1808 roku, [w:] Euzebiusza Słowackiego dzieła z pozostałych rękopismów ogłoszone, T. 4, Wilno 1826, s. 353.Słowacki J., Listy do Erazma Słowackiego, [w:] J. Słowacki, Listy, Tom III, do druku przygotował Leon Piwiński, Warszawa 1932, Biblioteka Arcydzieł Literatury, s. 3.Słowacki J., Listy, zebrane i częściowo ogłaszane przez Leopolda Méyeta, Tom III, przygotował do druku na podstawie autografów Manfred Kridl, Warszawa 1915, Tow. Nauk. Warsz. Wydz. 1. Językoznawstwa 1 Literatury, s. 4–8.Barącz S., Wolne miasto handlowe Brody, Lwów 1865.Kuziak M., Słowacki – nihilistyczny? Wokół „Kordiana”, [w:] Nihilizm i historia. Studia z literatury XIX i XX wieku, red. J. Ławski i M. Sokołowski, Białystok–Warszawa 2009.Lubański M., „Fascynujące rozdarcie zasłon psychicznych”, czyli Słowacki w świetle psychoanalizy, [w:] Piękno Juliusza Słowackiego, t. II: Universum, red. J. Ławski, G. Kowalski, Ł. Zabielski, s. 443–458.Lul M., Zmory teraźniejszego wieku na seansie spirytystycznym. Wokół „Trapezologionu” Józefa Ignacego Kraszewskiego, [w:] Kraszewski i nowożytność. Studia, idea i układ tomu J. Ławski, red. naukowa A. Janicka, K. Czajkowski, Ł. Zabielski, Białystok 2014–2015, s. 371–389.Ławski J., Ironia i mistyka. Doświadczenia graniczne wyobraźni poetyckiej Juliusza Słowackiego, Białystok 2005.Łubieniewska E., Fantazy Juliusza Słowackiego czyli komedia na opak obrócona, Wrocław 1985.Łubieniewska E., Upiorny Anioł. Wokół osobowości Juliusza Słowackiego, Kraków 1998.Małecki A., Juliusz Słowacki. Jego życie i dzieła w stosunku do współczesnej epoki, Lwów 1901.Nowicka­‑Jeżowa A., Spotkania w labiryncie. Szkice o poezji Jana Kochanowskiego, Kraków 2019.Prusinowski Jan, [hasło w:] Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, T. 9: Romantyzm, oprac. I. Śliwińska, S. Stupkiewicz, H. Gacowa, Warszawa 1972.Radyszewski R., Zymomrya M., Ukraiński kontekst twórczości Juliusza Słowackiego, [w:] Piękno Juliusza Słowackiego, t. I: Principia, pod red. J. Ławskiego, K. Korotkicha, G. Kowalskiego, Białystok 2012.Maciejewska M., Polski Kijów romantyczny, rozprawa doktorska pod. kier. prof. dr. hab. A. Romanowskiego, Kraków 2009 [praca dostępna w Archiwum UJ].Raporty Szkoły Głównej Koronnej o generalnych wizytach szkół Komisji Edukacji Narodowej, 1787–1793, Ossolineum 1981.Sawrymowicz E., Juliusz Słowacki, Warszawa 1966.Sinko Z., Youngizm, [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1991, s. 681–683.Skręt R., Jan Prusinowski (hasło), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXVIII, Wrocław 1984–1985.Starnawski J., Sztambuch krzemieniecki Biblioteki im. H. Łopacińskiego w Lublinie, „Roczniki Humanistyczne” 1959, R. VII, z. 1, s. 170–179.Szkoła ukraińska w romantyzmie polskim. Szkice polsko­‑ukraińskie, pod red. S. Makowskiego, U. Makowskiej, M. Nesteruk, Warszawa 2012.Zielińska M., Mickiewicz i naśladowcy, Warszawa 1984.Zieliński J., Szatanioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego, Warszawa 2000.Ziemba K., W stronę ojca, [w:] tejże, Wyobraźnia a biografia. Młody Słowacki i ciągi dalsze, Gdańsk 2006.Beauvois D., Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793–1914, przeł. K. Rutkowski, Lublin 2005.Makaruk M., Pycha i z nieba spycha. Czarna legenda Juliusza Słowackiego w twórczości Antoniego Edwarda Odyńca, [w:] Piękno Juliusza Słowackiego, t. 1: Principia, red. J. Ławski, K. Korotkich, G. Kowalski, Białystok 2012.Bettelheim B., Freud i dusza ludzka, tł. D. Danek, Warszawa 1991.Bieńczyk M., Czy romantyzm jest odpowiedzialny za brak psychoanalizy w kulturze polskiej?, [w:] Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa 1995.Bittner I., U podstaw antropologii filozoficznej polskiego romantyzmu, Łódź 1998.Borowski L., O życiu i pismach Euzebiusza Słowackiego, [w:] Euzebiusza Słowackiego dzieła z pozostałych rękopisów ogłoszone, T. 1, Wilno 1824, s. XII.Brzozowski St., Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej, wyd. drugie, Lwów 1910 (reprint: Kraków–Wrocław 1983).Burdziej B., „Tytus Północy” – car Aleksander I w literaturze polskiej lat 1801–1826, „Litteraria Copernicana” 2011, nr 7.Chachulski T., Opóźnione pokolenie: studia o recepcji „głębokiej” Jana Kochanowskiego w poezji polskiej XVIII wieku, Warszawa 2006.Dąmbska I., O funkcjach semiotycznych milczenia, [w:] tejże, Znaki i myśli. Wybór pism z semiotyki teorii nauki i historii filozofii, Warszawa–Poznań–Toruń 1975.Dybel P., Urwane ścieżki. Przybyszewski – Freud – Lacan, Kraków 2000.Freud S., Żałoba i melancholia, [w:] Depresja. Ujęcie psychoanalityczne, red. K. Walewska, J. Pawlik, Warszawa 1992.Markowski M. P., Przygoda ciała i znaków. Wprowadzenie do pism Julii Kristevej, [w:] J. Kristeva, Czarne słońce. Depresja i melancholia, Kraków 2007.Grabowski M., Artykuły literackie, krytyczne, artystyczne, Wilno 1849.Grabowski M., Literatura i krytyka, cz. 3: O nowej literaturze francuskiej nazwanej literaturą szaloną (La littérature extravagante), Wilno 1838.Harris R., Piśmienność a umysł piśmienny, tł. M. Rakoczy, red. i wstęp P. Majewski, Warszawa 2014.Janiec A., „Pociesz i mię tu na chwilę…”. Problematyka religijna „Pieśni” Nikodema Muśnickiego SJ, „Tematy i Konteksty” 2016, nr 6(11), s. 347–363.Jerszow W., „Tu cudnie, tu dziko, tu smutno, ale tak pięknie”. Żytomierz w kontekście czarnego romantyzmu Józefa Ignacego Kraszewskiego, [w:] Kraszewski i nowożytność. Studia, idea i układ tomu J. Ławski, red. naukowa A. Janicka, K. Czajkowski, Ł. Zabielski, Białystok 2014–2015.Jerszow W., Польська мемуаристична література Правобережної України доби романтизму, Житомир: Полісся, 2010, с. 56.Kraszewski J. I., Przeszłość i przyszłość romansu, „Tygodnik Petersburski” 1838, nr 29, 50.Krzyżanowski J., Poeta czarnoleski, [w:] J. Kochanowski, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1980.Kucner A., Geneza i perspektywy nihilizmu w filozofii Fryderyka Nietzschego, [w:] Oblicza nihilizmu, red. Z. Kunicki, Olsztyn 2001.Nadolski B., Jan Kochanowski. Życie – twórczość – epoka, Warszawa 1960.Nalepa M., Hugona Kołłątaja i Juliana Ursyna Niemcewicza relacje z podróży przez miasta i miasteczka wołyńskie, [w:] tenże, Porozbiorowe migracje w literaturze późnego oświecenia, Rzeszów 2018, s. 125–155.Nietresta­‑Zatoń A., „Axis mundi”, czyli po co roztrzaskiwać to, co jest dane?, [w:] Nihilizm i historia. Studia z literatury XIX i XX wieku, pod red. M. Sokołowskiego i J. Ławskiego, Białystok – Warszawa 2009.Paz O., Podwójny płomień. Miłość i erotyzm, przeł. P. Fornalski, Kraków 1996.Piękno Juliusza Słowackiego, t. 1: Principia, red. J. Ławski, K. Korotkich, G. Kowalski, Białystok 2012; t. 2: Universum, red. J. Ławski, G. Kowalski, Ł. Zabielski, Białystok 2013; t. 3: Metamorphosis, red. A. Janicka, J. Ławski, Ł. Zabielski, Białystok 2014–2015.Pelc J., Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej, Warszawa 1980.Pelc J., Tren, [hasło w:] Słownik literatury staropolskiej: średniowiecze, renesans, barok, red. T. Michałowska, Ossolineum 1998.Biegeleisen H., Ze stosunków rodzinnych Juliusza Słowackiego, „Biblioteka Warszawska” 1895, t. 4.Pelc J., Wstęp, [w:] J. Kochanowski, Treny, oprac. J. Pelc, Ossolineum 1986.Piotrowski W., Życie umysłowe Krzemieńca w latach 1805–1832, Piotrków Trybunalski 2005.Piwińska M., Złe wychowanie, Gdańsk 2005.Possenti V., Nihilizm teoretyczny i „śmierć metafizyki”, przeł. J. Merecki, słowo wstępne A. Maryniarczyk, Lublin 1998.Praz M., Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej, przeł. K. Żaboklicki, słowo wstępne: M. Brahmer, Gdańsk 2010.Pusz W., Współistnienie romantyków z klasykami, czyli prawdziwy koniec polskiego oświecenia, [w:] tenże, Oświeceni i nie tylko, Łódź 2003, s. 99–108.Ritz G., Nić w labiryncie pożądania. Gender i płeć w literaturze polskiej od romantyzmu do postmodernizmu, przeł. B. Drąg, A. Kopacki, M. Łukasiewicz, Warszawa 2002.Sinko T., Wstęp, [w:] J. Kochanowski, Treny, Ossolineum 1950Sinko T., Wzory „Trenów Kochanowskiego, „Eos” 1917, nr XXII, s. 73–136.Skucha M., Słowackiego ojciec cierpiący. Dzieje pewnego motywu, [w:] Piękno Juliusza Słowackiego, t. 3: Metamorphosis, red. J. Ławski, A. Janicka, Ł. Zabielski, Białystok 2014.Heleniusz E., Wspomnienia polskich czasów dawnych i późniejszych, t. II, Lwów 1894.Sowiński G., Zamiast posłowia: Między „nihilizmem” a postnihilizmem…, [w:] Wokół nihilizmu, red. G. Sowiński, Kraków 2001, s. 264–266.Stanisz M., „Walka romantyków z klasykami”, czyli o dziejach pewnej metafory historycznoliterackiej, [w:] Między biografią, literaturą i legendą, red. M. Stanisz i K. Maciąg, Rzeszów 2010.Sudolski Z., Krasiński. Opowieść biograficzna, Warszawa 1977, s. 69–70.Szczuka K., Nuda buduaru, [w:] Nuda w kulturze, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, Poznań 1999.Szladowski M., (Bez)senna egzystencja. Starość Józefa Ignacego Kraszewskiego, red. i oprac. tomu A. Janicka, Białystok 2012.Szleszyński B., Przymierzanie kontusza. Henryk Rzewuski i Henryk Sienkiewicz – najwybitniejsi twórcy XIX­‑wiecznego nurtu sarmackiego, Warszawa 2007.Szturc W., „Marząc w różach kolor czarny…”, [w:] tegoż, Archeologia wyobraźni. Studia o Słowackim i Norwidzie, Kraków 2001, s. 13–28.Szturc W., Osiem szkiców o ironii, Kraków 1994.Szturc W., Piękno melancholii, [w:] Piękno Juliusza Słowackiego, t. III: Metamorphosis, red. J. Ławski, A. Janicka, Ł. Zabielski, Białystok 2014, s. 613–620.Szturc W., Słowacki hiszpański, [w:] Słowacki współczesny, red. M. Troszyński, Warszawa 1999, s. 189–201.Hoesick F., Rodzice i krewni Juliusza Słowackiego, „Niwa” 1895, nr 5.Treugutt S., Bajronizm, hasło [w:] Słownik literatury XIX wieku, red. A. Kowalczykowa i J. Bachórz, Ossolineum 1994.Treugutt S., Prussak M., Geniusz wydziedziczony: studia romantyczne i napoleońskie, Warszawa 1993.Ulewicz T., „Epitaphium Cretcovii”, czyli najstarszy dziś wiersz drukowany Jana Kochanowskiego, Warszawa 1961.Warneńska M., Z ziemi Juliusza, Warszawa 1963.Zabielski Ł., „Póki pamięć służy, póty czuje życie”. O późnej twórczości Koźmiana, [w:] tenże, Kajetan Koźmian spoza kanonu. Studia i szkice historycznoliterackie, Białystok 2018, s. 123–148.Zeidler­‑Janiszewska A