Wordplays in jokes and their Polish translations

StreszczenieTematem pracy są żarty zawierające grę słów, a zwłaszcza ich tłumaczenie na język polski. Owa figura retoryczna jest sama w sobie bardzo wyjątkowa, ponieważ wymaga dużej pomysłowości, podczas jej tworzenia. Wielu badaczy podejmujących temat gry słów, zajmowało się nią również w kontekście języka polskiego i niemieckiego. Zygmunt Tęcza jest jednym z tych autorów, który zajął się tym tematem szczegółowo, dlatego jego monografia jest wiodącą dla tej pracy.Celem pracy jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy tłumaczenie dowcipów zawierających grę słów jest możliwe i czy przetłumaczone dowcipy nie utracą przy tym swojego sensu.Podczas tłumaczenia gry słów z języka niemieckiego na język polski, można było napotkać na szereg trudności wynikających z cech charakterystycznych tej figury retorycznej. Proces tłumaczenia wymagał odpowiedniego wyboru słów, tak aby znaczenie żartów zostało zachowane. Gra słów jest zwykle dwuznaczna, ta cecha podczas tłumaczenia częściowo zanika, bądź staje się trudniejsza do zidentyfikowania.Główna część pracy dzieli się na cztery rozdziały. Pierwszy rozdział pracy zawiera definicję gry słownej i jej dokładne omówienie. Zostały również wymienione różne rodzaje tej figury retorycznej, a także jej funkcje. Drugi rozdział został poświęcony żartowi i jego charakterystyce. Trzeci rozdział zawiera podstawowe informacje o tłumaczeniu gier słów, a także prezentuje różne metody tłumaczeń. Czwarty rozdział koncentruje się na badaniu wybranych przykładów dowcipów z grą słów. W tym rozdziale przykłady żartów są przetłumaczone na język polski i dokładnie zanalizowane.Na koniec ocenie podlegają możliwości przetłumaczenia analizowanych dowcipów, a wyniki badań zostają podsumowane. Pomimo powszechnego przekonania, że gra słów jest nieprzetłumaczalna, tłumaczenie na język polski żartów mających właśnie tę figurę jest możliwe, co zostało udowodnione.SummaryThe subject of this work are jokes that include a wordplay and especially their translation into the Polish language. The mentioned rhetorical figure is very special in itself, because it requires a lot of ingenuity to form it. A large number of researchers, who took up the topic of wordplay, dealt with it, at the level of the Polish and German language. Zygmunt Tęcza is one of the authors who worked extensively with that subject, which is why his monograph is leading one in this work.The goal of this work was to find the answer to the question of whether the translation of wordplay jokes is possible and whether the translated jokes do not lose their effect.During the translation of the wordplay it was possible to encounter a number of difficulties that are associated with the characteristics of this rhetorical figure. The process of the translation required the choice of words to preserve the meaning of the joke. Most of the wordplay had an ambiguity that could partially disappear or became more difficult to identify during translation.The main part of this work is divided into four chapters. The first chapter of the work contains the definition of the wordplay and discusses it precisely. Certain types of this rhetorical figure are also mentioned, and the functions of the wordplay are discussed. The second chapter is dedicated to the type of text joke and the characterization of the joke. The third chapter contains basic information about the translation of the wordplays, where different methods of wordplay translation are presented. The fourth chapter focusses on the analysis of the selected examples of wordplay jokes. In this chapter, examples of jokes are translated into Polish and carefully examined.Finally, the translatability of the analysed jokes is assessed and the results of the research summarised. Despite the widespread belief that wordplays are untranslatable, the translation of wordplays into Polish is possible, what has been proven.ZussamenfassungDer Gegenstand dieser Arbeit sind Witze, die ein Wortspiel enthalten und besonders ihre Übersetzung in die polnische Sprache. Die genannte Figur ist an sich selbst sehr speziell, denn es erfordert viel Einfallsreichtum, um sie zu bilden. Eine große Anzahl von Forschern, die das Thema des Wortspiels aufnahmen, setzte sich damit auf der Ebene der polnischen und deutschen Sprache auseinander. Zygmunt Tęcza ist einer von den Autoren, die sich mit dem Thema umfangreich beschäftigten, aus diesem Grund ist seine Monografie führend für diese Arbeit.Das Ziel dieser Arbeit war die Antwort auf die Frage zu finden, ob die Übersetzung von Wortspielwitzen möglich ist und ob die übersetzten Witze ihre Wirkung nicht verlieren.Während des Übersetzens des Wortspiels konnte man auf eine Reihe von Schwierigkeiten stoßen, die mit den Eigenschaften dieser rhetorischen Figur verbunden sind. Der Prozess des Übersetzens erforderte die Wahl der entsprechenden Wörter, damit die Bedeutung des Witzes erhalten blieb. Das Wortspiel verfügt meistens über eine Doppeldeutigkeit, die während des Übersetzens partiell verfallen kann.Der Hauptteil dieser Arbeit ist in vier Kapitel unterteilt. Das erste Kapitel der Arbeit enthält die Definition des Wortspieles und bespricht sie genau. Es werden auch bestimmte Arten dieser rhetorischen Figur unterschieden, und die Funktionen des Wortspiels werden besprochen. Das zweite Kapitel ist der Textsorte Witz gewidmet und der Charakterisierung des Witzes. Das dritte Kapitel enthält elementare Informationen über die Übersetzung von den Wortspielen, dort werden unterschiedliche Methoden der Wortspielübersetzung präsentiert. Das vierte Kapitel konzentriert sich auf die Untersuchung ausgewählter Beispiele von Wortspielwitzen. In diesem Kapitel werden die ausgewählten Fallbeispiele in die polnische Sprache übersetzt und genau analysiert.Zum Schluss wurde die Übersetzbarkeit der analysierten Wortspielwitze beurteilt und die Forschungsergebnisse wurden zusammengefasst. Trotz der allgemein herrschenden Überzeugung, dass Wortspiele unübersetzbar sind, ist die Übersetzung von Wortspielwitzen in die polnische Sprache möglich, was wurde bewiesen