TERMINUS – TERMINAL – TERMINOLOGIJA

Musical terminology is laden with difficulties. The present article will pinpoint some of the most problematic areas of musical terminology, and attempt to get them systematically organized. We will include “false friends” when translating from English into Serbian or Croatian (i.e. parallel keys), words that are polysemous within a language, even if they belong to the technical vocabulary of music theory. We will also discuss the fact that verbal accounts of music are heavily dependent on extra musical metaphors and models.Although these problems are not specific only to music, there are peculiar reasons why precisely music is so difficult to verbalize. It can be argued that of all the arts, music is the closest to the earliest (primal) modes of mental functioning, ruled by primary processes. As they are unconscious and preverbal, they are extremely elusive when subject to verbal, conscious interpretation.Muzičko-teorijska i šire gledano muzička terminologija opterećna je brojnim problemima. Jedan od njih, koji se javlja prilikom prevođenja, odnosi se na takozvane „lažne prijatelje“: reči koje se u različitim jezicima slično pišu i izgovaraju, ali im se značenja razlikuju. Uzimajući srpski ili hrvatski na jednoj, i engleski kao dominirajući jezik današnje nauke na drugoj strani, možemo navesti primere kao što su „paralelni/parallel” tonaliteti, ili ton B (na engleskom B-flat). Dalji problemi nastaju kad u jednom jeziku određeni termin ima šire značenje nego njemu sličan u drugom (engleski „passage” naspram „pasaž”). Čak i čisto tehnički termini mogu imati različita značenja u različitim užim oblastima, recimo ‘enharmonija’ u smislu u kom se koristi u tonalnoj harmonskoj i u antičkoj grčkoj teoriji; slično i pojam ’sekvenca’ u tradicionalnim teorijskim disciplinama i u srednjovekovnoj crkvenoj muzici. Lažna prijateljstva mogu postojati između sličnih ili identičnih termina u njihovoj svakodnevnoj i profesionalnoj upotrebi (na primer „prolongacija“).Druga vrsta problema se odnosi na metaforičnost disukrsa o muzici. Kao odlična ilustracija može poslužiti pojam „muzička rečenica” pozajmljen iz lingvistike. Mada on odražava bitne aspekte analogije između muzike i jezika (na primer kombinatorika i hijerarhijska struktura), on može postati izgovor za neosnovane generalizacije. Biološke, pak, metafore su u nekim teorijskim pristupima dovedene do takvog nivoa da kad se racionalno razmotre graniče se s apsurdnim (Šenkerova „volja tonova“ – Tonwille). Zanimljivo je posmatrati i one teorije koje teže visokom stupnju formalizacije, poput Freda Lerdahla i njegove teorije tonskog prostora, čiji geometrijski i algebarski modeli obećavaju maksimalnu egzaktnost, ali se cela teorija drži na koncepciji tonskog prostora, koji ne može biti drukčije nego sasvim maglovit.U članku se identifikuju glavne problematične oblasti muzičko-teorijske terminologije. Pored toga, ukazuje se na moguće razloge zašto su problemi diskursa o muzici takvi da se muzici često pripisuje atribut neizrecivosti. Objašnjenje bi trebalo tražiti u činjenici da je muzika duboko ukorenjena u arhaičnim mentalnim strukturama svojstvenim najranijim stadijima individualnog razvoja. Oslanjajući se naročito na post-frojdovski orijentisanog psihoanalitičara Daniela Sterna, možemo ustvrditi da u tom najranijem razdoblju dominiraju primarni procesi mentalnog funkcionisanja koji su nesvesni i – što je od prevashodnog značaja – preverbalni. Čak i najsofisticiranija i najkompleksnija muzička dela nose karakteristike takvih procesa