Toekomstbestendige buitenplaatslandschappen: Een regionale ontwerpbenadering voor historische buitenverblijven in landschappelijke context

Climate change and urbanization have substantial ramifications for the management and protection of cultural-historical landscapes. This is especially true for historical estate landscapes – landscapes whose character is defined by several historical castles, country houses (along with their gardens and parks), and landed estates – where climate change adaptation constitutes a major task. Issues of concern include an excess or shortage of water and changes to vegetation as a result of rising temperatures. That pressure is compounded by increasing urbanization and the associated recreational needs. These landscapes are also susceptible to spatial fragmentation due to urbanization, changes in ownership, changes in function, and so on. Combatting these pressures calls for a future-oriented design approach that deals sensitively with historically valuable landscape characteristics. It involves safeguarding the spatial quality of estate landscapes by striking a new balance between utility value (economic exploitation), amenity value (identity and familiarity), and future value (ecological sustainability). Such is the complexity of the task that a regional perspective is required in order to fully comprehend the cohesion and systemic relations between individual country estates and to develop a common basis for collaboration. This article proposes a landscape-based regional design approach aimed at understanding and designing future-proof estate landscapes. It details a preservation-through-development strategy based on spatial development in sympathy with historical landscapes structures in a process of meaningful stakeholder involvement. Key to this process is collaboration and co-creation with owners, experts, policy advisers and others. Design-based research is employed as a method for addressing the complex spatial tasks facing estate landscapes in an integrated and creative manner. Spatial design, at every level of scale, becomes a instrument for working out development strategies and principles for context-specific landscape formation. But also for highlighting possible solutions that can contribute to the protection and development of historical estate landscapes. In other words, this is not about opposing change or locking up the existing landscape, but about creating new landscape qualities through well-designed new developments. This coincides with a collaborative process in which stakeholders jointly weigh the pros and cons, learn and come up with solutions. The combination of substance, involvement and process makes the landscape-based regional design approach a powerful method for increasing the resilience and adaptability of the estate landscape and in so doing making this landscape future-proof.Klimaatverandering en verstedelijking hebben grote gevolgen voor het beheer en de bescherming van cultuurhistorische landschappen. Vooral in historische buitenplaatslandschappen – landschappen waarvan het karakter wordt bepaald door verschillende historische kastelen, buitenplaatsen (inclusief hun tuinen en parken) en landgoederen – vormt klimaatadaptatie een belangrijke opgave. Daarbij gaat het om de overvloed en het tekort aan water en de veranderingen in de vegetatie als gevolg van de temperatuurstijging. Tegelijkertijd neemt door de toenemende verstedelijking en de daarmee samenhangende recreatiebehoeften de druk toe. Ook hebben deze landschappen te maken met ruimtelijke versnippering als gevolg van verstedelijking, verandering van eigenaar, verandering van functie enzovoort. Dergelijke opgaven vragen om een toekomstgerichte ontwerpbenadering waarbij zorgvuldig met historisch waardevolle landschappelijke karakteristieken wordt omgesprongen. Het gaat om het waarborgen van de ruimtelijke kwaliteit van buitenplaatslandschappen, waarbij een nieuwe balans moet worden gevonden tussen de gebruikswaarde (economische benutting), belevingswaarde (identiteit en herkenbaarheid) en toekomstwaarde (ecologische duurzaamheid). Tegelijkertijd vraagt de complexiteit van de opgaven om een regionaal perspectief om de samenhang en de systemische relaties tussen de buitenplaatsen te begrijpen en een gemeenschappelijke basis voor samenwerking te vinden. Deze bijdrage introduceert een op het landschap gebaseerde regionale ontwerpbenadering voor het begrijpen en ontwerpen van toekomstbestendige buitenplaatslandschappen. Er wordt een behoud-door-ontwikkelingsbenadering uitgewerkt die ruimtelijke ontwikkeling met historische landschapsstructuren als basis neemt in een proces van betekenisvolle betrokkenheid van belanghebbenden. In dit proces draait het om samenwerking en co-creatie met eigenaren, experts, beleidsmedewerkers en anderen. Ontwerpend onderzoek wordt ingezet als een methode om complexe ruimtelijke opgaven waarvoor de buitenplaatslandschappen staan integraal en creatief te benaderen. Ruimtelijk ontwerp op alle schaalniveaus is daarbij een middel om ontwikkelingsstrategieën en principes te ontdekken voor context-specifieke landschapsvorming. Maar ook om mogelijke oplossingen in beeld te brengen die kunnen bijdragen aan bescherming en ontwikkeling van historische buitenplaatslandschappen. Het gaat hier dus niet om het tegengaan van veranderingen of het op slot zetten van het bestaande landschap, maar om het creëren van nieuwe landschapskwaliteiten door goede vormgeving van nieuwe ontwikkelingen. Dit valt samen met een proces van betekenisvolle participatie van belanghebbenden om gezamenlijk afwegingen te maken, samen te leren en gezamenlijk oplossingen te bedenken. Door de combinatie van inhoud, betrokkenheid en proces wordt de op het landschap gebaseerde regionale ontwerpbenadering een krachtige werkwijze om de veerkracht en het aanpassingsvermogen van het buitenplaatsenlandschap te vergroten en dit landschap toekomstbestendig te maken