Czy Odyseusz dopłynie do Itaki? Od Hegla, przez Marksa, do Frankfurtu

Artykuł stanowi próbę prześledzenia trzech filozoficznych narracji, z których jedna – Heglowska dialektyka panowania i służebności – stanowiła wyraźną inspirację dla dwóch pozostałych: dla Marksowskich rozważań z Rękopisów ekonomiczno-filozoficznych oraz dla interpretacji pewnych partii Odysei w Dialektyce oświecenia Horkheimera i Adorna. O ile Heglowska dialektyka zwieńczona zostaje perspektywą wzajemnego uznania podmiotów, na trwałe zapisanego w ich podstawowych prawach, o tyle dwie pozostałe narracje prowadzą do skrajnie odmiennych wniosków. W wersji młodego Marksa podmioty nie tylko nie uznają się wzajemnie, ale, pod wpływem ekonomicznych zależności, odnoszą się do siebie ze wzajemną pogardą. Także w wersji Adorna i Horkheimera procesy pracy, u Hegla prowadzące jeszcze ku wolności podmiotów, zniekształcają relacje międzypodmiotowe i umacniają narastające zniewolenie. Tekst wieńczą rozważania dotyczące propozycji Jürgena Habermasa, który emancypacyjnej siły upatruje w aktach komunikacji, a nie w procesach pracy