Les Misérables. A Comparative Analysis of Two Polish Translations of the Libretto and Their English original, Based on Selected Songs

Przedmiotem pracy jest analiza dwóch polskich przekładów wybranych utworów musicalu Les Misérables w zestawieniu z oryginalnym, anglojęzycznym librettem. Celem pracy jest ustalenie i nazwanie różnic między poszczególnymi wersjami oraz refleksja nad tym, czym podyktowane są przyjęte przed tłumaczy strategie, jak łączą się z czynnikami kontekstowymi i w jaki sposób mogą wpływać na odbiór musicalu. W pierwszej części pracy przedstawiam źródła teoretyczne stanowiące wstęp do dalszych rozważań. Omówione zostają zagadnienia związane z przekładem intersemiotycznym oraz przekładem melicznym. Z uwagi na historię tłumaczenia libretta Les Misérables skupiam się także na przekładzie pośrednim. Jako metodologię badań przyjmuję zaproponowane przez Jonathana Franzona (2014) strategie tłumaczeniowe oraz model pięcioboju Petera Lowa (2016), czyli współgranie pięciu cech przekładu melicznego: śpiewalność, sens, naturalność, rytm oraz rym. Omówione następnie zagadnienia refrakcji i patronatu w ujęciu André Lefevera, które obrazują rolę czynników pozatekstowych, tj. kontekstu historyczno-kulturowego, w produkcji i recepcji przekładu, stanowią pewnego rodzaju wstęp do następnego rozdziału, poświęconego historii musicalu Les Misérables. Po omówieniu głównych cech gatunku przybliżam okoliczności powstania Les Misérables, zarówno wersji pierwotnej, jak i przekładów. W części analitycznej zestawiam dwa polskie przekłady libretta – autorstwa Andrzeja Jareckiego dla Teatru Muzycznego w Gdyni (premiera: 1989 rok) Daniela Wyszogrodzkiego na potrzeby Teatru Muzycznego Roma (premiera: 2010 rok) – z oryginalnym tekstem piosenek. Ostatnią część pracy stanowią wnioski, w których podsumowuję różnice zaistniałe między przekładami. Omawiam również czynniki pozatekstowe, które mogły wpłynąć na jakość przekładów.This dissertation presents the analysis of two Polish translations of selected works of the Les Misérables musical in comparison with the original, English-language libretto. The aim of the study is to identify and name the differences between the two versions and to reflect on the strategies adopted by the translators, how they combine with contextual factors and how they may affect the reception of the musical. In the first part of the paper, I present the theoretical sources as an introduction to further considerations. I discuss the issues of intersemiotic translation and melic translation. Given the history of the libretto’s translation, I also focus on indirect translation. As my research methodology, I adopt the translation strategies proposed by Jonathan Franzon (2014) and Peter Low's (2016) pentathlon approach, i.e. the interplay of five features of melic translation: singability, sense, naturalness, rhythm and rhyme. The issues of reframing and patronage, as discussed next by André Lefever, which illustrate the role of extratextual factors, i.e. the historical and cultural context, in the production and reception of translation, provide a kind of introduction to the next chapter, devoted to the history of the Les Misérables musical. After discussing the main features of the genre, I introduce the circumstances of the production of Les Misérables, both the original version and the polish versions. In the analytical part, I juxtapose two Polish translations of the libretto – one done by Andrzej Jarecki for the Musical Theatre in Gdynia (premiere in 1989) and the other one, by Daniel Wyszogrodzki for Roma Musical Theatre (premiere in 2010) – with the original lyrics.The final part of the study consists of conclusions, in which I summarise the differences between the translations. I also discuss non-textual factors that may have influenced the quality of the translation