Social activation of local communities in Poland from the perspective of 25 years of self-government

The revival of local government in 1990 constituted a fundamental change in the Polish political regime. However, on the twenty-fifth anniversary of this event the picture of local government in Poland is still unclear. The article offers answers to questions about how the expectations related to the revitalisation of local communities through the revival of local government have been met and about the scope of the idea of subsidiarity implementation. The following areas of social life are analysed: (i) the activity of what are known as third sector organisations and their cooperation with local government (horizontal subsidiarity); (ii) the use of procedures and techniques of participation by local government; (iii) the functioning of local government auxiliary units (district councils and village councils – vertical subsidiarity); (iv) activities of urban social movementsand initiatives; (v) regionalism. Considering the practical implementation of the idea of subsidiarity as the main purpose of the local government reform, the objective has been achieved. However, the unquestionable success of the Polish self-government which have changed Poland for the better does not entail the revival of Polish local communities. The harmonious cooperation of elected local authorities accountable to an active community is still missing. Local government structures have dominated local life, being in many places the largest employer, with all negative consequences of this in terms of both economic and social life. In this sense, it can be argued that a partial failure of self-government is a side effect of the success of the self-government reform.Odrodzenie samorządu terytorialnego w 1990 r. stanowiło zasadniczą zmianę ustrojową. Niedawno minęło 25 lat od tego wydarzenia, ale obraz rozwoju samorządności w Polsce trudno jednoznacznie ocenić. Celem niniejszego artykułu jest zarysowanie odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu oczekiwania związane z rewitalizacją społeczności lokalnych poprzez odrodzenie samorządu terytorialnego zostały spełnione, a więc w jakim stopniu realizację znalazła idea pomocniczości. Kwestia ta jest analizowana na przykładzie kilku obszarów życia społecznego: a) aktywności tzw. trzeciego sektora i współpracy organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego (pomocniczość pozioma); b) stosowania procedur i technik partycypacji (włączania obywateli do procesu podejmowaniu decyzji publicznych); c) działania jednostek pomocniczych (rad osiedli i sołectw ‒ pomocniczość pionowa); d) aktywności obywatelskiej w postaci ruchów i inicjatyw społecznych (zwłaszcza tzw. ruchów miejskich); e) regionalizmu. Jeśli uznać, że celem reformy samorządowej było praktyczne zrealizowanie idei pomocniczości, to cel ten został osiągnięty. Jednak niewątpliwy sukces polskiej samorządności, który zmienił Polskę na lepsze, nie przełożył się na sukces polskiej samorządności rozumianej jako sfera harmonijnej współpracy wybieralnych władz lokalnych odpowiedzialnych wobec aktywnych społeczności. Struktury samorządu zdominowały życie lokalne, w wielu przypadkach urzędy stanowią największego pracodawcę, co ma negatywne oddziaływanie zarówno w sferze ekonomicznej, jak i społecznej. W tym sensie więc można mówić o częściowej porażce samorządności, która jest dzieckiem sukcesu reformy samorządowej