Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku

Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021.Alongside the resulting stereotypes, this book aims to reconstruct and analyse the myths and mutual perception concerning Polish-Lithuanian relations in the first half of the 20th C., but more precisely from the establishment of the Lithuanian National Movement in the 1880s up until l944. In this context, the author also examines the origins, content and the extent the role of myths, images and stereotypes played in the relationship between the two nations. In the period discussed, Lithuanians formed a considerably negative image of Poles and Poland - likewise, Poles voiced unfavourable opinions about Lithuania and Lithuanians. Myths and stereotypes greatly determined a mutual perception of Poles and Lithuanians and were the basis of a Polish perception of Lithuania even before the Lithuanian National Movement was founded. In the first half of the 20th c. myths and stereotypes played a significant role in bilateral relations. It was cultural tradition, literary output in particular which was of great importance in forming the Polish perception. Lithuanian themes were present in the work of the most popular Polish writers of the time such as Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz, and Maria Rodziewiczówna in the 19th and the beginning of the 20th c. Before this point, Lithuania was always viewed with great fondness by Poles, so much so that, until the 20th c., the term "Lithuanian" stood for one's actual descent and not that of Lithuanian nationality - many Poles who lived in Lithuania were proud of their Lithuanian descent and referred to themselves as Lithuanians. However, due to the fact that the Lithuanian National Movement rejected this tradition, a majority of Poles made the assumption that the change in mood had been inspired by Russian officials who were hostile towards Polish independence. Supporters of the new movement were named by the Poles living in Lithuania litwomani - a term which indicated an obsessive fascination or even illness. Myths taken from literary works had a considerable influence on the development of the Lithuanian National Movement; for instance, an interpretation of history was of literary origin and was often used as an argument in polemics with Poles. The supporters of the new movement (the so-called litwomani) maintained that Lithuania was constrained by Poland under the pretext of the union, and the majority of citizens became linguistically Polonised. The basic assumption of the Lithuanian National Movement activists was the belief that Poles living in Lithuania were Polonised Lithuanians who needed to be assimilated as Lithuanian nationals. Lithuanian nationalism considered this myth to be an axiom. Such a thesis enjoyed popularity during the whole of the 20th c. but was totally rejected however by Polish pubic opinion. The Polish-Lithuanian conflict escalated during World War I and between 1918 and 1922. The main Polish political forces did not foresee the creation of a fully independent country ruled by Lithuanians themselves. On the other hand, Lithuanians aspired to create an independent, sovereign country with its capital in Wilno, and to disregard the stance of local Poles and Poland. This resulted in local conflict and fighting between Poles and Lithuanians between the years of 1919 and 1920. In the meantime, some major events divided the two nations greatly, namely the "rebellion" of General Lucjan Żeligowski in October 1920, followed by the incorporation of the Wilno region as part of Poland in 1922. In the Polish historical consciousness both of these events were assessed in a positive way as a stage in joining together all the lands inhabited by Poles with that of Poland. Both Lithuanians and Poles missed the fact that the creation of Central Lithuania was a part of the federal intention forced by Józef Piłsudski, which in such conditions however became only utopian in character. The years between the Wars brought about a process of considerable mutual strengthening of the negative images of Poles and Lithuanians. The process was also facilitated by the unusual relationship of the two nations. Lithuania isolated itself from Poland, closing borders and breaking off all official contact. An image of Poland, as a lifelong enemy, partitioner and occupier of the Wilno region was created in Lithuania which strengthened the dogma concerning Polonised Lithuanians. Poland was presented in journalism and propaganda as a poor country ruled by the army and nobility, and it was maintained that minority groups were persecuted. Polish stereotypes on the other hand were presented by Lithuanians as being proud, greedy, quarrelsome, lazy and possessive. Conversely, Poles saw Lithuania as a country dependent on Germany and was also perceived as being poor and ruled by cynical careerist and traitors. Any Lithuanian success, but economic success in particular, was hardly ever mentioned. The Lithuanian stereotype in Poland was presented as stubborn, brutal, greedy and chauvinistic. They were often represented as wild creatures and labelled żmogusy. In 1938 Poland took advantage of a border incident and demanded that Lithuania restore diplomatic relations. Lithuania accepted the conditions. The period of normalization and restoration of offical contacts between 1938 and 1939 was too short lived to change any mutual negative perceptions of one another however, and in many cases, Lithuanians in particular, lacked the will to introduce any such changes. The outbreak of World War II marked the beginning of a new era regarding Polish-Lithuanian relations. The Soviet Union together with Germany's assaults on Poland handed over the Wilno region to Lithuania. The Lithuanian authorities in the territory of the Wilno region started to force people living there to accept the Lithuanian language, which brought about further reluctance and resistance from the local Polish population. Objectification of the local Polish population brought about its resistance and reluctance towards new authorities. In 1940 Lithuania was incorporated into the USSR and by 1941 the German army had marched in. Under Soviet and then German occupation the Polish-Lithuanian conflict increased seriously yet again, with a part of Lithuanian sodety seeing Poland as a threat to Lithuanian sovereignty over the Wilno region. This can be seen as the reason why, many Lithuanians requested support from their German occupiers. The Polish underground in the Wilno region considered the-alike thinking Lithuanians to be enemies and saw no room for compromise. The escalation of the conflict took place in the spring and summer of 1944, when the Red Army approached the Lithuanian borders. The exiled Polish Government however, which had hoped for concord for so long, along with the creation of a federation after the war to include Poland, Lithuania, Czechoslovakia and other Central European countries, perceived Lithuanians in a different way. Under Soviet domination in the second half of the 20th c. everyday understanding of Lithuanians and Poles concerning 'the other side' remained minimal. This fostered the preservation of myths and stereotypes between the two which was shaped in the first half of the century. The reality of enduring the Soviet system did not help to overcome any prejudices, and even after regaining sovereignty at the brink of the 21st c., the memory of the conflicts which took place so many decades ago had cast a shadow on Polish-Lithuanian relationsArchiwum Akt Nowych: Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa w Warszawie 1918-1922;Archiwum Akt Nowych: Prezydium Rady Ministrów w Warszawie;Archiwum Akt Nowych: Kolekcja opracowań i odpisów dokumentów dotyczących stosunków Polski z Łotwą, Litwą, Rosją radziecką, Gdańskiem, Ukrainą;Archiwum Akt Nowych: Baczyński S., Litwa-Polska (1914-1927), mps w zespole Kolekcja opracowań i odpisów dokumentów dotyczących stosunków Polski z Łotwą, Litwą, Rosją radziecką, Gdańskiem, Ukrainą, t. 6;Archiwum Akt Nowych: Towarzystwo Straży Kresowej w Warszawie 1918-1927;Archiwum Akt Nowych: Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie 1918-1939;Archiwum Akt Nowych: Stowarzyszenie Opieka polska nad rodakami na Obczyźnie. Zarząd Główny 1927-1939;Archiwum Akt Nowych: Akta Leona Wasilewskiego 1890-1935;Archiwum Akt Nowych: Ambasada RP w Berlinie;Archiwum Akt Nowych: Główny Pełnomocnik Rządu RP do Spraw Ewakuacji Ludności Polskiej z Litewskiej SRR w Wilnie;Archiwum Akt Nowych: Akta Aleksandra Meysztowicza;Paruch W., Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej. Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926-1939), Lublin 1997.Topolski J., Historiografia jako tworzenie mitów i walka z nimi, w: Ideologie, poglądy, mity w dziejach Polski i Europy XIX i XX wieku, pod red. J. Topolskiego, W. Molika i K. Makowskiego, Poznań 1991.Jakowenko S., Polska i Polacy we współczesnej literaturze ukraińskiej, w: Tematy polsko-ukraińskie, pod red. R. Traby, Olsztyn 2001.Jakubčionis A., Odzyskanie Wileńszczyzny i utrata niepodległości Litwy, "Pamiętnik Okręgu Wileńskiego AK" 2003, nr 21-22.Janauskas G., Jėga nėra teisė (1938 metų Lenkijos ultimatumas ir Lietuvos visuomenė), "Darbai ir Dienos" 2002, nr 30.Janauskas P., Istorinė byla. POW narių teismes Kaune 1920 metais, "Darbai ir Dienos" 2004, nr 40.Janauskas P., POW w Kownie: obywatele dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego czy zdrajcy?, w: Kultura Litwy i Polski w dziejach. Tożsamość i współistnienie, pod red. J. Wyrozumskiego, Kraków 2000.Janik I., Litwa i Litwini w świadomości społeczeństwa polskiego w wiekach średnich, "Acta Universitatis Lodzenzis. Folia Historica" 1983, nr 14Steigiamojo Seimo Darbai (Stenogramy Sejmu Ustawodawczego Litwy, 1920-1922).Janion M., Polski korowód, w: Mity i stereotypy w dziejach Polski, pod red. J. Tazbira, Warszawa 1991.Janion M., Zmigrodzka M., Romantyzm i historia, Gdańsk 2001.Pasztor M., Polska w oczach francuskich kół rządowych w latach 1924-1939, Warszawa 1999.Jankowski B., W dziesięciolecie traktatu polsko-litewskiego, Suchy Las 2004.Topolski J., Mity a problem prawdy historycznej, w: Historia, mity, interpretacje, pod red. A. Barszczewskiej-Krupy, Łódź 1996.Januszajtis A., Odkrywanie Wilna, "Autograf" 1989, nr 6-7-8.Januszewska-Jurkiewicz J., Krajanie - sąsiedzi - wrogowie. Polacy i Litwini na Ziemi Wileńskiej w latach 1920-1939, w: Stereotypy narodowościowe na pograniczu, pod red. W. Bonusiaka, Rzeszów 2002.Jarosz D., Uwagi o polskiej literaturze naukowej na temat stereotypów, "Dzieje Najnowsze" 1991, nr 2.Jasińska-Kania A., Stereotypy i dystanse społeczne: wprowadzenie, w: Bliscy i dalecy. Studia nad postawami wobec innych narodów, ras i grup etnicznych, t. 2, Warszawa 1992.Jaskólski M., Historia i mit historyczny w doktrynie politycznej, "Historyka" 1984, t. 14.Jegelevičius S., Lietuvos Židai ant katastrofos slenksčio (1941 m. birželis-liepa), "Lietuvos Katalikų Mokslo Akademijos Metraštis", t. 14, Vilnius 1999.Jegelevičius S., Odpowiedzialność historyków i ich możliwości, "Więź" 1991, nr 10.Seimo Stenogramos (Stenogramy Sejmu Litwy): Pirmas Seimas (Pierwszy Sejm 1922-23);Pawlikowski M. K., Sumienie Polski. Rzecz o Wilnie i kraju wileńskim, Londyn 1946.Jegelevičius S., Okupacja i kolaboracja na Litwie w latach drugiej wojny światowej, "Pamiętnik Okręgu Wileńskiego AK" 2003, nr 21-22.Język polski na Kowieńszczyźnie. Historia, sytuacja socjolingwistyczna, cechy językowe, teksty, pod red. H. Karaś, Warszawa-Wilno 2001.Topolski J., Problemy metodologiczne korzystania ze źródeł literackich w badaniu historycznym, w: Dzieło literackie jako źródło historyczne, pod red. Z. Stefanowskiej i J. Sławińskiego, Warszawa 1978.Jučas M., Legenda o rzymskim pochodzeniu Litwinów, w: "przegląd Wschodni" 1997, t. 4, z. 2.Jurkiewicz J., Demokraci wileńscy w latach 1905-1914 (zarys działalności i myśli politycznej), "Acta Baltico-Slavica" 1983, t. 15.Jurkiewicz J., Kwestia polskiego osadnictwa jenieckiego na Litwie w historiografii, w: Profesor H. Łowmiański. Życie i dzieło, pod red. K. Pietkiewicza i A. Kijasa, Poznań 1995.Jurkiewicz J., Koncepcja krajowa a przemiany stosunków narodowościowych na Litwie i Białorusi na początku XX w. (do 1918 r.), w: Krajowość - tradycje zgody narodów w dobie nacjonalizmu, pod red. J. Jurkiewicza, Poznań 1999.Jurkiewicz J., Nasze widzenie Białorusinów w XX w. (do 1939 r.), "Dzieje Najnowsze" 1995, nr 2.Jurkiewicz J., Opinie polskiej prasy w Wilnie o narodowym ruchu litewskim w latach 1905-1914, "Acta Baltico-Slavica" 1987, t. 18.Jurkiewicz J., Osadnictwo polskie w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle badań historycznych, "Acta Baltico-Slavica" 1994, t. 22.Pawełczyk P., Charakterystyka mitu politycznego, w: W kręgu mitów i stereotypów, pod red. K. Borowczyka i P. Pawełczyka, Poznań-Toruń 1993.Jurkiewicz J., Prasa polska w Wilnie wobec państwa litewskiego w latach 1922-1939, w: Litwa i jej sąsiedzi od XII do XX wieku, pod red. G. Błaszczyka i A. Kijasa, Poznań 1994.Seimo Stenogramos (Stenogramy Sejmu Litwy): Antras Seimas (Drugi Sejm 1923-1926);Jurkiewicz J., Rozwój polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi w latach 1905-1922, Poznań 1983.Trumpa V., W poszukiwaniu modelu historii Litwy XIX wieku, w: Pozostawione historii. Litwini o Polsce i Polakach, pod red. K. Korzeniewskiej i V. Sirutavišiusa, Kraków 1999.Jurkiewicz J., "Znad Biruty" - poemat Maironisa o stosunkach polsko-litewskich, w: Problemy narodowościowe Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, pod red A. Czubińskiego, P. Okulewicza i T. Schramma, Poznań 2002.Jurkowski R., "Jestem Ci ja i będę Litwinem zrodzonym na miarę improwizacji Adama Mickiewicza'. Polsko-litewskie dylematy Józefa Albina Herbaczewskiego (1904-1939) w: Polska i sąsiedzi - dystanse i przenikanie kultur, cz. l, Gdańsk 2000.Jurkowski R., Ziemiaństwo polskie Kresów Północno-Wschodnich 1864-1904. Działalność społeczno­-gospodarcza, Warszawa 2001.Juzala G., Powstania styczniowe i listopadowe we współczesnej świadomości historycznej Polaków Litwy kowieńskiej, w: Litwa. Dzieje, naród, kultura, pod red. G. Lemanaitė i P. Bukowca, Kraków 1998.Kairiūkstytė N., Lenkų repatriacija iš Lietuvos 1944-1947, w: Rytų Lietuva. Istorija, kultūra, kalba, pod red. K. Garšvy i in., Vilnius 1992.Kairiūkštytė N., Požiuris i pokario repatriaciją Lenkijos, "Voruta" 1993, nr 5.Pawełczyk P., Mit jako zjawisko społeczne, w: W kręgu mitów i stereotypów, pod red. K. Borowczyka i P. Pawełczyka, Poznań-Toruń 1993.Kairiūkštytė N., Vilniaus krašto gyvento jų sudėties pokyčiai 1939-1946 m., w: Lietuvos rytai, pod red. K. Garšvy i L. Grumadienė, Vilnius 1993.Kairiūkštytė N., Vilniaus vadavimo sąjunga 1925 04 26 - 1938 11 25. Istorinė apybraiža, Vilnius 2001.Kalėda A., Literatura litewska wobec polskości, "Konteksty" 1993, nr 3-4.Seimo Stenogramos (Stenogramy Sejmu Litwy): Trečias Seimas (Trzeci Sejm 1926-1927).Katelbach T., Moja misja kowieńska, "Zeszyty Historyczne" 1976, z. 39.Kalnius P., Etniniai procesai pietryčių Lietuvoje XX a. antroje pusėje, Vilnius 1998.Kamińska-Szmaj I., Judzi, zohydza, ze czci odziera. Język propagandy politycznej w prasie 1919-1923, Wrocław 1993.Kamiński J., Polska mitologia współczesna. Kresy, "Lithuania" 1991, nr 3.Kamiński I., Romantyzm a ideologia. Główne ugrupowania Drugiej Rzeczpospolitej wobec tradycji romantycznej, Wrocław 1980.Kapiszewski A., Stereotyp Amerykanów polskiego pochodzenia, Wrocław 1978.Paźniewski W., Mit wileński, w: "Twórczość" 1989, nr 9.Karčiauskaitė I., Į tampos, baimės, neapykantos pulsas. Lietuvos Respublika lenkiškoje vilniaus spaudoje (1923-1923), "Darbai ir Dienos" 2004, nr 40Karp M. J., "Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy". Refleksje o stosunkach polsko-litewskich, "Znak" 1989, nr 6.Kasparavičius A, Don Kichotas prieš Prometėja. Tarpukario lietuvių-lenkų iracionalioji diplomatija, "Darbai ir Dienos" 2002, nr 30.Kasparavičius A, Dyskusje w społeczeństwie litewskim o przyszłości Wilna oraz o kwestii nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską w 1934 r., "Studia Podlaskie" 1997, t. 7.Kasparavičius A, Dziedzictwo Rzeczypospolitej w ideologii litewskiego ruchu narodowego końca XIX -początku XX wieku i niepodległej Litwy międzywojennej, w: Polacy i sąsiedzi - dystanse i przenikanie kultur, cz. 3, pod red. R. Wapińskiego, Gdańsk 2002.Truska L., Antanas Smetona ir jo laikai, Vilnius 1996.Sprawozdania Stenograficzne Sejmu Ustawodawczego, 1919-1922.Kasperavičius A, Lietuvos valstybė, visuomenė ir lenkų kultūra 1921-1939, w: Lietuva ir pasaulis: bendradarbabiavimas ir konfliktas, pod red. A Bendronienė, Vilnius 2000.Kasperavičius A, Kształtowanie się litewskich struktur państwowych i problem porozumienia się z Polską, w: Rok 1918. Odrodzona Polska w nowej Europie, pod red. A Ajnenkiela, Warszawa 1999.Kasperavičius A, Kształtowanie się narodu litewskiego, w: Europa nie prowincjonalna, pod red. K. Jasiewicza, Warszawa-Londyn 1999.Petrauskas Z., Lietuvos nacionalinio valsttybingumo atkūrimas 1918-1919, Vilnius 1989.Kasperavičius A, Problem przynależności Wilna i Wileńszczyzny w świadomości Litwinów, "Biuletyn Historii Pogranicza" 2000, nr l.Kasperavičius A, Reakcja władz litewskich i opinii społecznej na wydarzenia ostatniej fazy wojny polsko-sowieckiej, w: Rok 1920 z perspektywy osiemdziesięciolecia, pod red. A. Ajnenkiela, Warszawa 2001.Kasperavičius A, Relituanizacja i "powrót do macierzy". Spojrzenie z Kowna na mieszkańców Wilna i Wileńszczyzny 1939-1940, w: Tematy polsko-litewskie, pod red. R. Traby, Olsztyn 1999.Kasperavičius A, Stosunek władz i społeczeństwa Litwy do Polaków na Wileńszczyźnie (wrzesień 1939 - czerwiec 1940), w: Społeczeństwo białoruskie, litewskie i polskie na ziemiach północno­-wschodnich II Rzeczpospolitej w latach 1939-1941, pod red. M. Giżejewskiej i T. Strzembosza, Warszawa 1995.Kasperavičius A, Współcześni historycy litewscy o sprawie Wilna i stosunkach polsko-litewskich 1918-1940 oraz przemiany w potocznej świadomości Litwinów, w: Historycy polscy, litewscy i białoruscy wobec problemów XX wieku. Historiografia polska, litewska i białoruska po 1989 roku, pod red. K. Buchowskiego i W. Śleszyńskiego, Białystok 2003.Katilius A., Konflikty polsko-litewskie o język nabożeństw w mieszanych (polsko-litewskich) parafiach na przełomie XIX i XX wieku, w: Pozostawione historii. Litwini o Polsce i Polakach, pod red. K. Korzeniewskiej i V. Sirutavičiusa, Kraków 1999.Truska L., Lietuva 1938-1953 metais, Kaunas 1995.Kawalec K., Spadkobiercy niepokornych. Dzieje polskiej myśli politycznej 1918-1939, Wrocław 2000.Sprawozdanie Kowieńskiego Związku Producentów Rolnych. Pierwszy rok istnienia 1920, Kowno 1921.Kawalec K., Roman Dmowski, Wrocław 2002.Piontek D., Stereotyp: geneza, cechy, funkcje, w: W kręgu mitów i stereotypów, pod red. K. Borowczyka i P. Pawełczyka, Poznań-Toruń 1993.Kedys J., Terorizuojama ir naikinama Lietuva 1938-1991, Klaipėda 1994.Kępiński A., Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa-Kraków 1990.Kieniewicz S., Kresy. Przemiany terminologiczne w perspektywie dzisiejszej, "Przegląd Wschodni" 1991, t. 1, z. 1.Kiersnowski R., Kresy przez małe i przez wielkie "K" - kryteria tożsamości, w: Kresy - pojęcie i rzeczywistość, pod red. K. Handke, Warszawa 1997.Kisielewski T., Federacja środkowo-europejska: pertraktacje polsko-czechosłowackie 1939-1943, Warszawa 1991.Kisielewski T., Plany federacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej a sprawa państw bałtyckich w okresie II wojny światowej w kontekście polityki polskiej, "Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej" 2005, t. 40.Kijuć W., Rzeczywistość i mity polsko-litewskie, "Zeszyty Historyczne" 1992, z. 101.Turska H., O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie/Turska G., O proishoždenii pol'skoâzyčnyh arealov v Vil'nûsskom krae, Vilnius 1995.Kłoskowska A., Stereotypy a rzeczywistość narodowej identyfikacji i przyswojenia kultury, "Kultura i Społeczeństwo" 1993, nr 4.Kniūkšta P., Wileńszczyzna i język litewski, Vilnius 1990.Czesława Miłosza autoportret przekorny. Rozmowy przeprowadził Aleksander Fiut, Kraków 1988.Statut Ogólnego Polskiego Związku Zawodowego Ludzi Pracy w Litwie, Kowno 1926.Kochanowski l., Kresy pamięci, "Polityka" 2002, nr 51-52.Koko E., W nadziei na zgodę. Polski ruch socjalistyczny wobec kwestii narodowościowej w Polsce (1918-1939), Gdańsk 1995.Kolarz B., Ustrój Litwy Środkowej w latach 1920-1922, Gdańsk 2004.Kolbuszewski J., Kresy, Wrocław 2000.Kolbuszewski J., Legenda kresów w literaturze polskiej XIX i XX w., w: Między Polską etniczną a historyczną, pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 1988.Kolbuszewski J., Rola literatury w kształtowaniu polskich mitów politycznych XIX i XX wieku, w: Polskie mity polityczne XIX i XX wieku, pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 1994.Kołakowski L., Obecność mitu, Wrocław 1994.Uliasz S., Literatura Kresów - kresy literatury. Fenomen Kresów Wschodnich w literaturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego, Rzeszów 1994.Konwicki T., Fenomen Wilna, "Więź" 1991, nr 10.Piotrowski J., Aleksander Prystor 1874-1941. Zarys biografii politycznej, Wrocław 1994.Korab-Żebryk R., Biała księga w obronie Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, Lublin 1991.Komat M., Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie (1930-1939) i jego wkład w rozwój polskiej sowietologii, "Kwartalnik Historyczny" 2000, nr 3.Statystyka narodowościowa na podstawie danych głosowania do Sejmów, Kowno 1926.Komat M., Początki sowietologii w II Rzeczypospolitej, "Zeszyty Historyczne" 2000, z. 134.Kosman M., Litwa pierwotna. Mity, legendy, fakt y, Warszawa 1989.Kosman M., Mitologia rediviva. Między litwomanią a litwofobią, w: Kultura polityczna w Polsce, t. 2. Mity i fakty, pod red