Parnasyjskość w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku

Artykuł ukazał się w serii „Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej”Na wstępie autorka wskazuje przyczyny małego zainteresowania badaczy polskimi przejawami parnasizmu: trudność zdefiniowania ich, „niepoetyckość” polskiej literatury tego czasu, wiązanie rodzącej się poezji Młodej Polski z innymi prądami. Przedstawia ustalenia badaczy: ponieważ w dominującym wówczas pozytywizmie królowała proza, parnasyjność można uznać za jego drugie skrzydło: poezję. Reprezentowało ją pokolenie pozytywistów, starsi poeci tworzący równolegle (Faleński i w pewnym sensie Norwid), pierwsi młodopolanie. Nie tworzyli zwartej grupy, a ich twórczość nie wpisuje się całkowicie w parnasizm. Parnasizm odróżnia od romantyzmu nastawienie klasycystyczne, które upodabnia go z kolei do neoklasycyzmu XX w. Parnasiści jednak poszukiwali wcieleń piękna w różnych wiekach, neoklasycyści zaś koncentrowali się na kontynuowaniu dawnych wzorców. Badacz parnasyjskości na gruncie polskim może albo zestawiać ją z literaturą francuską, albo szukać ogólniejszej paraleli przy uwzględnieniu specyfiki kultury polskiej. Autorka wskazuje trzecią drogę: refleksję nad potencjałem międzypokoleniowości polskich przejawów parnasizmu (jej zakres i rolę przebadała już monografistka nurtu A. Mazur), nie tylko w poezji i w odniesieniu nie tylko do romantyzmu i klasycyzmu, lecz także realizmu, naturalizmu, symbolizmu, impresjonizmu. Za M. Grzędzielską badaczka przypomina tendencje parnasizmu: estetyzm, elitaryzm, intelektualizm, obiektywność, laickość, wyrafinowanie formy, opisowość, malarskość, zainteresowanie antykiem i egzotyką. Wskazuje wspólne przekonania pozytywistów i młodopolan, wyrosłe z różnych fundamentów. Za wspólny mianownik uznaje zgodę na niejednoznaczność świata, dystans do rzeczywistości, potrzebę poznawania natury oraz kultury w jej ciągłości i zainteresowanie wybitną jednostką, widzianą na tle zbiorowości. W formule parnasyjskiego humanizmu człowiek szuka swego miejsca w kosmosie i kulturze, poznaje je metodą bliską naukowej, stale się doskonali, zakłada autonomię sztuki, ceni antyk, dystansuje się od utylitaryzmu, zaangażowania, ideologii. Autorka podaje przykładową listę nazwisk i wymienia dzieła realizujące najważniejsze tendencje parnasyjskie. Rozważa, jak twórcy odkrywają piękno w kunszcie i dyscyplinie formy wiersza oraz autotematycznym namyśle nad sztuką. Poeci – konstruktorzy budowali cykle liryków pełnych filozoficznych treści, układem wyrażających ciągłość i różnorodność kosmosu. Każda z trzech generacji (przykłady Faleńskiego, Asnyka, Langego) inspirowała się pozytywizmem, którego koryfeusze również podejmowali wątki parnasyjskie (Świętochowski, Orzeszkowa). Ważnym poetyckim motywem była podróż w przestrzeni, a zarazem w czasie, związana ze spotkaniem z dziełem sztuki i kontemplacją piękna pejzażu, a także odczuciem palimsestowości przestrzeni (np. Konopnicka). Niemen Orzeszkowej czy Tatry Tetmajera stają się mitycznymi zapisami przeszłości. Motyw drogi łączył się też z flaneuryzmem (Gomulicki).Ewa Ihnatowicz, Parnassianism in the Polish Literature of the Second Half of the Nineteenth Century At the beginning of her study, the author indicates the reasons for the small interest of researchers in Polish manifestations of Parnassianism: the difficulty of defining them, the "non-poesy" of Polish literature of that time, and the associations of the emerging poetry of Young Poland with other currents. She presents the findings of the researchers of the subject: because it was prose that reigned in Positivism dominating at that time, Parnassianism can be considered its second wing – poetry. It was represented by the generation of Positivists, older poets writing at the same time (Faleński and in a sense Norwid), the first Young Poland authors. They did not form a compact group, and their works do not completely fit into Parnassianism. Parnassianism distinguishes Classicism from Romanticism, which in turn makes it similar to neo-Classicalism of the twentieth century. Parnassianists, however, sought incarnations of beauty in different ages, while neo-Classicalists focused on continuing the old patterns. A researcher of Parnassianism in Poland can either compare it with French literature or look for a more general parallel, taking into account the specificity of Polish culture. The author points out the third way: reflection on the intergenerational potential of Polish manifestations of Parnassianism (its scope and role has already been studied by the researcher of the current, Aaneta Mazur), not only in poetry, and in relation not only to Romanticism and Classicism, but also to realism, naturalism, symbolism and impressionism. After Maria Grzędzielska, Ewa Ihnatowicz recalls the main tendencies of Parnassianism: aesthetism, elitism, intellectualism, objectivity, secularity, sophistication of form, descriptiveness, and painterly quality, interest in antiquity and exoticism. She points to the common beliefs of positivists and Young Poland authors that emerged from different foundations. The common denominator according to her is that it accepts the ambiguity of the world, has distance to reality, the need to learn about nature and culture in its continuity and interest in an outstanding individual, seen against the background of the community. In the formula of Parnassian humanism, a man searches for his place in space and culture, gets to know them by a scientific method, constantly develops himself, assumes the autonomy of art, values of antiquity, distances himself from utilitarianism, involvement and ideology. Ihnatowicz gives an exemplary list of names and titles of works that implement the most important Parnassian tendencies. She presents how artists discover beauty in the artistry and discipline of the poem's form, as well as autothematic reflection on art. Poets – constructors – built cycles of lyrics full of philosophical content, a system expressing the continuity and diversity of the cosmos. Each of the three generations (Faleński, Asnyk, Lange) was inspired by Positivism, whose coryphaeui also took up the Parnassian themes (Świętochowski, Orzeszkowa). An important poetic motif was a journey in space and in time, associated with a meeting with a work of art and contemplation of the beauty of the landscape, as well as a sense of palimsestism of space (e.g. Konopnicka). The Niemen by Orzeszkowa or The Tatras by Tetmajer become mythical records of the past. The road motif was also associated with flaneurism (Gomulicki).Ewa Kuczyńsk