Müslüman Feminist Bir Kadının Yaşam Öyküsünden 1980'lerden Günümüze İslamcı Kadın Hareketi

Feminism is a stream of ideas aimed at removing inequality between men and women, and ensuring gender equality. This term, which was first heard in the 18th century, has been the name of the struggle over the years that women have maintained to achieve a dignified life. With the influence of neoliberal policies and globalization, the Islamist movement gained strength in the 1980s. Within that period, Islamic Feminism has been the name of the movement, which women seek for rights through Islamic paradigm. Being used first in Iran, this term was heard in Turkey in 1987 with a journal headline ‘Turbaned Feminists’. These intellectual and turbaned women were fighting for gender equality, having place in public sphere with their headscarves, and holding the agenda of the 1990s. For Islamic woman, headscarf was a mark of freedom, therefore; she pursued all her right-seeking path on discourse of headscarf victimization. On the other hand, especially in recent years, Islamic women’s discourse has changed. They began talking more about universal themes on the basis of human rights. This thesis was carried out through life story method with Zeynep Göknil Şanal to understand Islam and feminism relationship from her perspective. Şanal is the term president of Capital City Women’s Platform founded by mostly women theologians with the aim of extracting anti-female discourses from Islam.İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY……………………………………………………………………i BİLDİRİM……………………………………………………………………………..ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI……………..…………….iii ETİK BEYAN………………………………………………………..………...……………...iv TEŞEKKÜR ………………..…………………………………………………………v ÖZET…………………………………………………………………………………..vi ABSTRACT…………………………………………………………………………..vii İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………viii KISALTMALAR DİZİNİ ………………………………………………………………xi GİRİŞ…………………………………………………………………………………...1 1.BÖLÜM ARAŞTIRMANIN KONUSU, AMACI VE METODU ……………….5 1.1.Araştırmanın Konusu ve Problemi …………………………………………..5 1.2. Araştırmanın Amacı ……………………………………………………….......6 1.3. Araştırmanın Metodu ……………………………………………………….... 7 1.3.1. Yaşam Öyküsü Metodu …………………………………………………7 1.3.2. Araştırmanın Veri Toplama Tekniği ……...……………………………10 1.4. Araştırmada Karşılaşılan Güçlükler ...……………………………………...13 1.5. Araştırmanın Yürütülüş Şekli ……………………………………………......13 2.BÖLÜM KURAMSAL ÇERÇEVE: SOSYAL KİMLİK ….…………………….16 2.1. Sosyal Kimlik Kuramı ..……………………………………………………….16 2.1.1.Sosyal Kimlik ……………………………………………………………17 2.1.2. Sosyal Sınıflandırma……………………………………………………..18 2.1.3. En Küçük Grup Paradigması ……………………………………………19 2.1.4.Sosyal Karşılaştırma ……………………………………………………..19 2.1.5. Sosyal Yapı ……………………………………………………………...20 2.2. Sosyal Kimliğin İnşası .………………………………………………………..21 3. BÖLÜM NEOLİBERALİZM, KÜRESELLEŞME VE TÜRKİYE’DE İSLAMCLIK…………………………………………………………………………..23 3.1. Neoliberalizm, Küreselleşme ve Türkiye’de İslamcı Hareketin Yükselişi …………………………………………………...................................24 3.2. 1980 sonrası Türkiye’de Yaşanan İslami Uyanışın Dinamikleri .…………..28 3.3. İslamcılığın Yeni Aktörleri ve Türkiye’de Dönüşen İslamcı Kadın Profili ………………………………………………………………………….31 3.3.1. 1980 ve 1990’larda İslamcı Kadın …………………………………….. 31 3.3.1.1. İslamcı Kadının Siyasi Arenaya Çıkışı ……………………........37 3.3.2. 2000’ler itibariyle İslamcı Kadın………………………………………..43 4.BÖLÜM İSLAMİ FEMİNİZM…………………………………………………….50 4.1.İslami Feminizm Nedir ve Nasıl Ortaya Çıkmıştır? ........................................50 4.2.İslamcı Kadın Yazarlar ve Feminizmle İlişkileri …...…………………….....53 4.3. İslam Ülkelerinde Kadın Hareketi ….………………………………………..66 4.3.1.Mısır’da Kadın …....…………………………………………………...68 4.3.2. İran’da Kadın ...………………………………………………………..71 4.3.3. Malezya, Endonezya, Pakistan ve Ürdün’de Kadın ..………………….73 4.4. İslami Feminist Kongreler ….…...........…………………………………....75 5.BÖLÜM BAŞKENT KADIN PLATFORMU DERNEĞİ DÖNEM BAŞKANI DR. ZEYNEP GÖKNİL ŞANAL’IN YAŞAM ÖYKÜSÜ VE İSLAMİ FEMİNİZME BAKIŞI ……………..………………………………………………………………...79 5.1. Katılımcının Çocukluğu, Gençliği ve Erken Yetişkinlik Sürecinde Yaşadıkları .…………………………………………………………………... 80 5.1.1.Katılımcının Kendi Arayışıyla Müslüman Olması ve Evlenmesi……….80 5.1.2. Katılımcının Başkent Kadın Platformu’na Üye Oluşu ve Kadın Hakları Kapsamındaki Çalışmaları ……………………………………………83 5.1.3.Dindar Kadınlar Arasındaki Görüş Ayrılıkları ………………………….85 5.2. Katılımcının Kuran’da Geçen Örtünme, Şahitlik, 4 Eşle Evlilik ve Miras’a Bakışı ..…………………………………………………………………………87 5.2.1. Örtünme ………………………………………………………………...87 5.2.2. Dört Eşle Evlilik ve Nikah ………………………………………...........91 5.2.3. Miras ve Mehir ……………………………………………………….....93 5.2.4. Şahitlik .………………………………………………………………..93 5.3. Katılımcının Aile, Kadının Çalışması, Kadının Cinselliği ve LGBTİ’ye Bakışı ………………………………………………………………………………….95 5.3.1.Aile ……………………………………………………………………95 5.3.2. Kadının Çalışması .…………………………………………………….96 5.3.3. Kadının Cinselliği………………………………………………………98 5.3.4. Eşçinsellik, Transeksüellik, İnterseksüellik……………………….......100 5.4. Katılımcının İslami Feminizm’e Bakışı..……………………………………. 102 5.4.1. Kuranı Kadın Gözüyle Yeniden Yorumlamak ……………………….105 5.4.2.Erkek Eliyle Müslüman Kadınlar Zirvesi ……………………………107 5.4.3.Laiklik …………………………………………………………………107 5.4.5. Siyasi Katılım ……………………………………………………….107 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ……………………………………………….....111 KAYNAKÇA ………………………………………………………………………...121 EK 1. Katılımcı Görüşme Formu ………………………………………………….130 EK 2. Tez Çalışması Orijinallik Raporu ………………………………………….133 EK 3. Etik Kurul Muafiyet Formu ………………………………………………..134Feminizm, temelde kadın ve erkek arasındaki eşitsizliği ortadan kaldırmayı ve toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamayı amaçlayan fikir akımıdır. İlk olarak 18. yüzyılda duyulan bu kavram, yıllar içerisinde kadınların onurlu bir yaşam elde etmesi için verdikleri mücadelenin adı olmuştur. 1980’lerde gelişen neoliberal politikalar ve küreselleşmenin etkisiyle, İslamcı hareket güç kazanmıştır. Bu süreçte, Müslüman kadınların, haklarını İslami paradigma ile aradıkları akımın adı İslami Feminizmdir. İlk İran’da kullanılan bu kavram, 1987 yılında Türkiye’de bir derginin kapak yaptığı ‘Türbanlı Feministler’ adında bir dosyayla duyulmuştur. Hem İslami değerlere sıkı sıkıya bağlı olan, hem de kadın erkek eşitliği talep eden bu tesettürlü ve entelektüel kadınlar, başörtüsü ile kamusal alana çıkma mücadeleleriyle özellikle 90’lı yılların gündemine oturmuştur. İslamcı kadın başörtüsünü bir özgürlük nişanesi olarak gördüğü için, tüm hak arayışını başörtüsü mağduriyeti söylemi üzerinden yürütmüştür. Öte yandan, özellikle son yıllarda, İslamcı kadınların söylemleri değişmiş, artık daha evrensel konulara insan hakları temelinde değinmeye başlamışlardır. Bu çalışma, kadın karşıtı İslami söylemi ayıklamak için çoğunluğu ilahiyatçı kadınlar tarafından kurulan Başkent Kadın Platformu Dönem Başkanı Zeynep Göknil Şanal’la biyografik yöntemlerden biri olan Yaşam Öyküsü Metoduyla yürütülerek, katılımcının gözünden İslam ve Feminizm ilişkisi konu edilmiştir