I vescovi polacchi e la salvaguardia degli ebrei

The German Nazis planned to annihilate the Jewish nation. The Holocaust reached immense proportions on Polish lands, which had been the dwelling place for thousands of Jews for ages. Therefore, the Germans located several death camps on the territory of the occupied Poland. The Poles did not remain passive towards the persecution of the members of the Chosen People living next to them, with many priests and men and women religious committing themselves to rescuing Jews. This issue has not yet been fully explored. The article presents the attitudes of the Polish Catholic Bishops providing aid to Jews during the Second World War. They became involved in the following actions: they issued petitions in defence of Jews and informed pope Pius XII about the persecution of Jews, intervened with the occupation authorities and defended converts, they were personally involved in assisting and saving the lives of the members of the Jewish community, as well as supported clergymen and organizations helping Jews.Fonti d’archivio: Archiwum Akt Nowych (AAN) [Archivio degli Atti Nuovi], RGO (Kraków), 5, Lettera dell’arcivescovo mons. Adam Sapieha a Ronikier, 30.10.1940, f. 19-20. AAN, RGO (Kraków), 5, Andie Regierung des Generalgouvernements Abteilung Innere Verwaltung Bevölkerung swessen und Fursorge in Krakau, 4.11.1940, f. 5-6. AAN, RGO (Kraków), 5, Nota, f. 28. Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr) [Archivio della Curia Met (AKMKr) [Archivio della Curia Met(AKMKr) [Archivio della Curia Met [Archivio della Curia MetArchivio della Curia Metropolitana di Cracovia], Neofici, Zbiór podań za lata 1939-1942 [I neofiti, Raccolta delle richieste degli anni 1939-1942]. Fonti edite: Hlond August, O położeniu Kościoła katolickiego w Polsce po trzech latach okupacji hitlerowskiej [Sulla situazione della Chiesa cattolica in Polonia dopo i tre anni dell’occupazione hitleriana], in: Chrześcijanin w Świecie 10 (1978), 25-53. Jasiewicz Krzysztof (ed.), Bóg i Jego polska owczarnia w dokumentach 1939-1945 [Dio e il Suo ovile polacco nei documenti 1939-1945], Warszawa 2009. L’archevéque de Cracovie Sapieha au pape Pie XII, 28 février 1942, in: Pierre Blet, Robert A. Graham, Angelo Martini, Burkhart Schneider (ed.), Actes et documents du Saint Siège relatifs à la Seconde Guerre Mondiale, vol. 3 b: Le Saint Siège et la situation religieuse en Pologne et dans les Pays Baltes 1939-1945, parte 2: 1942-1945, Città del Vaticano 1967, 539-541. L’évêque de Katowice au cardinal Maglione, janvier 1943, in: Pierre Blet, Robert A. Graham, Angelo Martini, Burkhart Schneider (ed.), Actes et documents du Saint Siège relatifs à la Seconde Guerre Mondiale, vol. 9: Le Saint Siège et les victimes de la guerre, janvier - décembre 1943, Città del Vaticano 1975, 113. Lettera di Padre Pirro Scavizzi a Pio XII, 12 maggio 1942, in: Pierre Blet, Robert A. Graham, Angelo Martini, Burkhart Schneider (ed.), Actes et documents du Saint Siège relatifs à la Seconde Guerre Mondiale, vol. 8: Le Saint Siège et les victimes de la guerre, janvier 1941 - décembre 1942, Città del Vaticano 1974, 534. Przemówienie bp. Józefa Gawliny z 3 października 1943 r. [Discorso del vescovo mons. Józef Gawlina del 3.10.1943], in: Andrzej Krzysztof Kunert (ed.), Józef Feliks Gawlina Biskup Polowy Polskich Sił Zbrojnych [Józef Feliks Gawlina Vescovo Militare delle Forze Armate Polacche], Warszawa 2002, 317-321. Przemówienie radiowe biskupa Karola Radońskiego z 14 grudnia 1942 [Discorso alla radio del vescovo mons. Karol Radoński del 14.12.1942], in: Andrzej Krzysztof Kunert (ed.), Polacy-Żydzi 1939-1945. Wybór źródeł [I Polacchi e gli Ebrei 19391945. Scelta delle fonti], Warszawa 2006, 108-110. Rapport de l’Evêque de Katowice Adamski, fin de janvier 1943, in: Pierre Blet, Robert A. Graham, Angelo Martini, Burkhart Schneider (ed.), Actes et documents du Saint Siège relatifs à la Seconde Guerre Mondiale, vol. 3 b: Le Saint Siège et la situation religieuse en Pologne et dans les Pays Baltes 1939-1945, parte 2: 1942-1945, Città del Vaticano 1967, 728-731. Ringelblum Emanuel, Kronika getta warszawskiego. Wrzesień 1939-styczeń 1943 [Cronaca del ghetto di Varsavia. Settembre 1939-gennaio 1943], Artur Eisenbach (ed.),Warszawa 1988. Ronikier Adam, Pamiętniki 1939-1945 [Diari 1939-1945], Maria Rydlowa (ed.), Kraków 2001. Rozporządzeniu z 15 października 1941 r. „O ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie” [Ordinanza del 15.10.1941 “Sui vincoli del soggiorno nel Governatorato Generale”], in: Verordnungsblatt für das Generalgouvernement. Gazzetta delle Ordinanze per il Governatorato Generale, n. 99 del 2.10.1941, 1. Szeptycki Andrzej, Pisma wybrane [Scritti scelti], Maria H. Szeptycka, Marek Skórka (ed.), Kraków 2000. Ulotka “Protest” [Volantino “La Protesta”], in: Andrzej Krzysztof Kunert (ed.), Polacy-Żydzi 1939-1945. Wybór źródeł [I Polacchi e gli Ebrei 1939-1945. Scelta delle fonti], Warszawa 2001, 212. Zielinski de Mundlak Elzbieta, Black Roots in the Hair of a Blond Cherubin, in: Children Who Survived the Final Solution, Peter Tarjan (ed.), New York 2004, 205-206. Studi: Bartoszewski Wladyslaw, Lewinówna Zofia (ed.), Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939-1945 [Egli è della mia patria. I polacchi in soccorso degli Ebrei 1939-1945], Kraków 1966. Bieberstein Aleksander, Zagłada Żydów w Krakowie [Lo sterminio degli ebrei a Cracovia], Kraków 1985. Bizuń Stanisław, Historia krzyżem znaczona. Wspomnienia z życia Kościoła katolickiego na Ziemi Lwowskiej 1939-1945 [Una storia segnata dalla croce. I riI ricordi della vita della Chiesa cattolica sul territorio di Leopoli 1939-1945], Józef Wołczański (ed.), Lublin 1994. Blet Pierre, Pius XII i druga wojna światowa w tajnych archiwach watykańskich [Pio XII e la seconda guerra mondiale negli archivi segreti vaticani], Katowice 2000. Bratkowski Stefan, Pod wspólnym niebem [Sotto lo stesso cielo], Warszawa 2001. Bratkowski Stefan, Pod tym samym niebem. Krótka historia Żydów w Polsce i stosunków polsko-żydowskich [Sotto lo stesso cielo. Breve storia degli Ebrei in Polonia e delle relazioni polacco-ebree], Warszawa 2006. Chajko Grzegorz, The Clergy of the Archdiocese of Lviv of the Latins in Aid of the Jewish Nation during the Years of the German Occupation from 1941-1944. An Outline of the Events, in: The Person and the Challenges 3/2 (2013), 143-155. Dębiński Józef, Biskup włocławski Karol Mieczysław Radoński (1883-1951). Życie i działalność [Il vescovo di Breslavia mons. Karol Mieczysław Radoński 18831951: vita e attività], Toruń 2001. Feldenkreiz-Grinbal Eva (ed.), Eth Ezkera. Whenever I remember. Memorial book of the Jewish Community in Tzoyzmir (Sandomierz), Tel Aviv 1993. Gilbert Martin, The Righteous. The Unsung Heroes of the Holocaust, New York 2003. Humeński Julian (ed.), Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej [Partecipazione dei cappellani militari alla seconda guerra mondiale], Warszawa 1984. Iranek-Osmecki Kazimierz, Kto ratuje jedno życie... Polacy i Żydzi 1939-1945 [Chi salva una vita... I Polacchi e gli Ebrei 1939-1945], London 1968. Jemielity Witold, Stanisław Kostka Łukomski, in: Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce [Dizionario biografico del cattolicesimo sociale in Polonia], vol. 2, Lublin 1994, 102-103. Kałuski Marian, Wypełniali przykazanie miłosierdzia. Polski Kościół i polscy katolicy wobec holocaustu [Osservavano il comandamento della carità. La Chiesa polacca e i cattolici polacchi nei confronti dell’Olocausto], Warszawa 2000. Kutrzeba Joseph S., The Contract. A Life for a Life, New York 2009. Lewin Kurt I., Przeżyłem. Saga świętego Jura spisana w roku 1946 [Sono sopravvissuto. La saga di San Jura scritta nell’anno 1946], Warszawa 2006. Libionka Dariusz, Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów - próba krytycznego ujęcia [La gerarchia ecclesiastica polacca di fronte allo sterminio degli Ebrei – un tentativo di descrizione critica], in: Zagłada Żydów. Studia i Materiały 5 (1999), 19-69. Manzo Michele, Don Pirro Scavizzi. Prete romano, Casale Monferrato 1997. Moskałyk Jarosław, Metropolita Andrzej Szeptycki wobec wyzwań historyczno-eklezjalnych [Metropolita Andrej Šeptyckyj di fronte alle sfide storiche ed ecclesiali], in: Poznańskie Studia Teologiczne 24 (2010), 301-322. Paul Mark, Wartime rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The testimony of survivors and rescuers, Toronto 2010. Pietrzykowski Jan, Walka i męczeństwo. Z wojennych dziejów duchowieństwa diecezji częstochowskiej 1939-1945 [La lotta e il martirio. La storia del clero della diocesi di Częstochowa durante la guerra 1939-1945], Warszawa 1981. Przybyszewski Bolesław, Dzieje kościelne Krakowa w czasie okupacji 1939-1945 [Storia ecclesiastica di Cracovia nel periodo dell’occupazione 1939-1945], in: Chrześcijanin w Świecie 12 (1979), 14-41. Rotfeld Adam Daniel, Sprawiedliwi są wśród nas… [I giusti sono tra di noi...], in: Polacy ratujący Żydów w czasie Zagłady. Przywracanie pamięci [I polacchi che salvavano gli ebrei nel periodo dello sterminio. Il ripristino della memoria], scelta e redazione dei materiali Cancelleria del Presidente della Repubblica polacca, Warszawa 2008, 11-16. Rotfeld Adam Daniel, Obcy wśród swoich [Estraneo tra i suoi], in: Znak 10 (2017), 40-50. Samsonowska Krystyna, Pomoc dla Żydów krakowskich w okresie okupacji hitlerowskiej [L’aiuto agli ebrei cracoviani nel periodo dell’occupazione hitleriana], in: Andrzej Żbikowski (ed.), Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Studia i materiały [I Polacchi e gli Ebrei sotto l’occupazione tedesca 1939-1945. Studi e materiali], Warszawa 2006, 827-890. Ślaski Jerzy, Polska walcząca [La Polonia combattente], vol. 2, Warszawa 1999. Stopniak Franciszek, Katolickie duchowieństwo w Polsce i Żydzi w okresie niemieckiej okupacji [Il clero cattolico in Polonia e gli Ebrei nel periodo dell’occupazione tedesca], in: Krzysztof Dunin-Wąsowicz (ed.), Społeczeństwo polskie wobec martyrologii i walki Żydów w latach II wojny światowej. Materiały z sesji w Instytucie Historii PAN w dniu 11 III 1993 [Società polacca nei confronti del martirologio e della lotta degli Ebrei negli anni della Seconda guerra mondiale. Materiali della sessione nell’Istituto di Storia dell’Accademia Polacca delle Scienze l’11 marzo 1993], Warszawa 1996, 19-42. Sziling Jan, Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego 1939-1945. Tzw. okręgi Rzeszy: Gdańsk-Prusy Zachodnie, Kraj Warty i Regencja Katowicka [La politica dell’occupante hitleriano nei confronti della Chiesa cattolica 19391945. I cosiddetti distretti del Reich: Danzica-Prussia Occidentale, Wartheland e Circondario di Katowice], Poznań 1970. Sztankowa Tetjana M., Dokumenty archiwum historycznego we Lwowie odnoszące się do kontaktów metropolity Szeptyckiego z Żydami [Documenti dell’archivio storico di Leopoli riguardanti i contatti del metropolita mons. Šeptyckyj con gli Ebrei], in: Andrzej A. Zięba, Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i Materiały [Metropolita Andrej Šeptyckyj. Studi e materiali], Kraków 1994, 229-235. Torzecki Ryszard, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej [I Polacchi e gli Ucraini. La questione ucraina nel periodo della Seconda guerra mondiale sul territorio della Seconda Repubblica di Polonia], Warszawa 1993. Wąsowski Grzegorz, Szkice o Żołnierzach Wyklętych i współczesnej Polsce [Storia dei Soldati Maledetti e della Polonia contemporanea], Łomianki 2015. Wilk Stanisław, Episkopat polski wobec władz okupacyjnych w latach 1939-1945 [L’Episcopato polacco nei confronti delle autorità di occupazione negli anni 1939-1945], in: Saeculum Christianum 2/2 (1995), 61-83. Zajączkowski Wacław, Martyrs of Charity. Christian and Jewish Response to the Holocaust, vol. I/1, Washington 1987. Żbikowski Andrzej (ed.), Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Studia i materiały [I Polacchi e gli Ebrei sotto l’occupazione tedesca 1939-1945. Studi e materiali], Warszawa 2006. Zieliński Zygmunt, Stanisław Andrzej Łukomski, in: Polski Słownik Biograficzny [Dizionario Biografico Polacco], vol. 18, Warszawa-Wrocław-Kraków-Gdańsk 1973, 559-560. Zieliński Zygmunt (ed.), Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939-1945 [La vita religiosa in Polonia sotto l’occupazione hitleriana 1939-1945], Warszawa 1982. Zieliński Zygmunt, Activities of Catholic Orders on Behalf of Jews in Nazi-occupied Poland, in: Judaism and Christianity under the Impact of National Socialism 19191945, Jerusalem 1987, 381-394. Zieliński Zygmunt, Polska-Watykan w latach 1939-1945 [Polonia-Vaticano negli anni 1939-1945], in: Waldemar Michowicz (ed.), Historia dyplomacji polskiej [Storia della diplomazia polacca], vol. 5: 1939-1945, Warszawa 1999, 711-739. Zuker Simon (ed.), The Unconquerable spirit. Vignettes of the Jewish religious spirit the Nazis could not destroy, New York 1980. Związek Jan, Niezapomniany Biskup Częstochowski Teodor Kubina [L’indimenticabile vescovo di Częstochowa mons. Teodor Kubina], in: Częstochowskie Studia Teologiczne 25 (1997), 249-252. Związek Jan, Kościół częstochowski w okresie okupacji hitlerowskiej [La Chiesa di Częstochowa nel periodo dell’occupazione hitleriana], in: Ryszard Szwed (ed.), Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego w czasie Polski Odrodzonej i drugiej wojny światowej 1918-1945 [Częstochowa. La storia della città e del convento di Jasna Góra nel periodo della Polonia Restituita e della seconda guerra mondiale 1918-1945], vol. 3, Częstochowa 2006, 491-508. Zych Sławomir, Diecezja przemyska obrządku łacińskiego w warunkach okupacji niemieckiej i sowieckiej 1939-1944/1945 [Diocesi di rito latino di Przemyśl nelle condizioni dell’occupazione tedesca e sovietica 1939-1944/1945], Przemyśl 2011. Stampa periodica: Torańska Teresa, Uratował mnie arcybiskup [Mi ha salvato l’arcivescovo], in: Gazeta Wyborcza 123 (2006), 28-29. Jasienica Paweł, Jednym płucem [Con un solo polmone], in: Tygodnik Powszechny 26 (1948), 9-10. Klich Aleksandra, Teodor Kubina, czerwony biskup od Żydów [Teodor Kubina, il vescovo rosso degli Ebrei], in: Gazeta Wyborcza 52 (2008), 35-36. Rytel-Andrianik Paweł, Księża dla Żydów – wyniki badań [Sacerdoti per gli Ebrei – risultati delle ricerche], in: Przewodnik Katolicki 4 (2014), 27. Sitografia: https://episkopat.pl/okolo-tysiac-polskich-ksiezy-ratowalo-zydow/[accesso: 26.10.2018]