Przykłady przywracania potępionej pamięci za pośrednictwem monet w cesarskim Rzymie

W artykule zaprezentowano przykłady numizmatów pośrednio lub bezpośrednio przywracających pamięć o ofiarach damnatio memoriae – potępienia pamięci (Marek Brutus, Agryppina Starsza, Galba, Kommodus, Pertynaks i Karakalla). Wystąpienie nawiązań do tych postaci może rzutować na odbiór propagandy monetarnej władców takich jak: Kaligula, Klaudiusz, Galba, Tytus, Nerwa, Trajan, Septymiusz Sewer, Heliogabal, Sewer Aleksander, Trajan Decjusz. Omawiane przypadki reprezentują głównie mennictwo konsekracyjne oraz restytucyjne, pojawiają się również: pośrednie nawiązanie ikonograficzne oraz odwołania w napisach otokowych.Bibliografia Africa T.W., The Mask of an Assassin: A Psychohistorical Study of M. Junius Brutus, ,,Journal of Interdisciplinary History” 1978, vol. 8, no. 4, p. 599-626. Balbuza K., Cesarz Galba: śmierć – damnatio memoriae (?) – restitutio honorum, [w:] Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej, red. R. Gałaj-Dempniak, D. Okoń, M. Semczyszyn, Szczecin 2016, s. 43-57. Balbuza K., Flavian Restitution Coins (nummi restituti). Memorative and Ideological Aspects, [in:] Meministine? Memory and Oblivion in the Ancient World — the Ancient World in the Memory and Oblivion, ed. K. Balbuza, M. Musielak, K. Królczak, Poznań 2019, p. 73-102. Balbuza K., Główne nurty w ideologii władzy cesarza Galby, [w:] Studia Flaviana 2, red. L. Mrozewicz, Poznań 2012, s. 45–64. Balbuza K., Monety cesarza Tytusa. Kilka uwag o rzymskim mennictwie restytucyjnym, „Ethos” 2018, t. 31, nr 1, s. 87-100. Barett A.A., Caligula's Quadrans Issue, ,,Latomus” 1998, t. 57, fasc. 4, p. 846-852. Benoist S., Martelage et damnatio memoriae: une introduction, „Cahiers du Centre Gustave Glotz” 2003, vol. 14, p. 231-240. Borgerund C., Et tu Brute? Myntens användning som propagandamedel under den romerska senrepubliken, Uppsala 2011. Brasslof S., Damnatio memoriae, [in:] Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Bd. IV.2, Hg. G. Wissowa, Stuttgart 1901, S. 2059-2062. Calomino D., Defacing the Past: Damnation and Desecration in Imperial Rome, London 2016. Clarke M.L., Noblest Roman: Marcus Brutus and His Reputation (Aspects of Greek and Roman Life), London 1981. Coinage and History of the Roman Empire, c. 82bc ‐ 480ad. Vol. 1: History. Vol. 2: Coinage, ed. D. Vagi, Chicago-London 2000. DeRose Evans J., The Art of Persuation. Political Propaganda from Aeneas to Brutus, Ann Arbor 1992, p. 145-148. Dyjakowska M., ‘Damnatio memoriae’ jako środek walki z opozycją, „Zeszyty Prawnicze” 2011, t. 11, nr 4, s. 137-159. Elkins N.T., The Image of Political Power in the Reign of Nerva, AD 96-98, Oxford 2007. Elkins N.T., The Procession and Placement Of Imperial Cult Images in the Colosseum, ,,Papers of the British School at Rome” 2014, vol. 82, p. 86-89. Elm von den Osten D., The Cult of the Goddess "Libertas" in Rome and Its Reflection in Ovid's Poetry and Tibullan Love Elegy, ,,Vergilius” 2006, vol. 56, p. 32-44. Flaig E., Zrytualizowana polityka. Znaki, gesty i władza w starożytnym Rzymie, tłum. L. Mrozewicz, A. Pawlicka, Poznań 2013. Flower H., Rethinking „Damnatio Memoriae”: The Case of Cn. Calpurnius Piso Pater in A. D. 20, „Classical Antiquity” 1998, vol. 17, no. 2, p. 155-187. Hekster O., Emperors and Ancestors: Roman Rulers and the Constraints of Tradition, Oxford 2015. Janiszewska D., Damnatio memoriae i renovatio memoriae w polityce cesarza Septymiusza Sewera, [w:] Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej, red. R. Gałaj-Dempniak, D. Okoń, M. Semczyszyn. Szczecin 2016, s. 69-78. Kluczek A.A., „Caesar dictator perpetuo”, Brutus i Libertas w propagandzie politycznej cesarza Trajana, [w:] Idy marcowe 2050 lat później, red. L. Mrozewicz, Poznań 2008, s. 151-166. Kluczek A.A., Moneta – klucz do świątyni starożytności. Uwagi na kanwie książki Roberta Turcana, ,,Wieki Stare i Nowe” 2016, nr. 10, s. 121-139. Kluczek A.A., Obywatel i władca. Propaganda idei restytucyjnej w ikonografii monetarnej (I w. p.n.e. – I w. n.e.), ,,Klio” 2018, t. 47, nr 4, s. 111–130. Kluczek A.A., Primordia Romana. Mityczna przeszłość Rzymu i pamięć o niej w rzymskich numizmatach zaklęta, Katowice 2019. Komnick H., Die Restitutionsmünzen der frühen Kaiserzeit. Aspekte der Kaiserlegitimation, Berlin 2001. Latham J.A., Performance, Memory, and Processions in Ancient Rome: the Pompa Circensis from the Late Republic to Late Antiquity. Cambrigde 2016, p. 119-122. Mattingly H., The "Restored" Coins of Titus, Domitian, and Nerva, ,,The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society” 1920, vol. 20, p. 177-207. Mattingly H., The Restored Coins of Trajan, „The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society” 1926, vol. 6, p. 232-278. Mémoire et histoire. Les procédures de condamnation de la mémoire dans l’Antiquité romaine, éd. S. Benoist, A. Daguet-Gagey, Centre régional universitaire lorrain d’histoire, Vol. 31. Metz 2007. Morawiecki L., Idy marcowe a symbolika rzymskich monet prowincjonalnych, [w:] Zamach stanu w dawnych społecznościach, red. A. Sołtysiak, J. Olko, Warszawa 2004, s. 101-114. Morawiecki L., Legum ac libertatis auctor et vindex. Marek Juniusz Brutus i jego program polityczny, Poznań 2001. Morawiecki L., Libertas Bruti, [w:] Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk Oddziału w Krakowie, Kraków 1988, s. 19-21. Mrozewicz L., Damnatio memoriae w rzymskiej kulturze politycznej, [w:] Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej, red. R. Gałaj-Dempniak, D. Okoń,M. Semczyszyn. Szczecin 2016, s. 11-16. O’Grady S.A., The Public Image of the Later Severans: Caracalla to Alexander Severus, Questland 2015. Rakoczy J., Między propagandą militarną a polityką dynastyczną – emisje mennicy w Rzymie za Septymiusza Sewera, [w:] Pieniądz a propaganda. Wspólne dziedzictwo Europy. Studia i Materiały, red. K. Filipow, Augustów – Warszawa 2015, s. 53-80. Sawiński P., Sukcesja władzy cesarskiej w okresie rządów dynastii julijsko-klaudyjskiej (30 p.n.e.-68 n.e.), Poznań 2016. Sawiński P., Wybór Klaudiusza na cesarza, ,,Studia Europaea Gnesnensia” 2015, vol. 12, s. 256-258. Shoter D.C.A., Agrippina the Elder: A Woman in a Man's World, ,,Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte” 2000, Bd. 39, H. 3, s. 341-357. Varner E.R., Mutilation and Transformation: Damnatio Memoriae and Roman Imperial Portraiture. Monumenta Graeca et Romana. Vol X. Leiden – Boston 2004. Varner E.R., Portraits, Plots, and Politics: "Damnatio memoriae" and the Images of Imperial Women, ,,Memoirs of the American Academy in Rome” 2001, vol. 46, pp. 41-93 Vittinghoff F., Der Staatsfeind in der römischen Kaiserzeit. Untersuchungen zur „damnatio memoriae“, Berlin 1936. Walburg R., EID MAR: Die Macht der visuellen Komunikation. Rezeption eines antiken Motivs, [in:] Boreas Münstersche Beiträge zur Archäologie, Bd.30/31, Hg. H. Brandenburg, D. Korol, D. Salzmann, M. Söldner, K. Stähler, Münster 2008, S. 111-125. Weisser B., Ahnenkult in der Römischen Republik - Die Münzemissionen des Marcus Iunius Brutus, [in:] Der Brutus vom Kapitol, Hg. A. Schwarzmaier, Munich, S. 51-119. Wood S., Memoriae Agrippinae: Agrippina the Elder in Julio-Claudian Art and Propaganda, ,,American Journal of Archaeology” 1988, vol. 92, no. 3, p. 409-426. Wykaz skrótów CIL VI - Corpus Inscriptione Latinarum. Vol.VI. Inscriptiones urbis Romae Latinae. Pars VIII. Titulos et imagines coll. schedasque comparavit S. Panciera. Fasc. II. Titulos imperatorum domusque eorum thesauro schedarum imaginumque ampliato, ed. G. Alföldy, A. Kolb, Th. Kruse, V. Rosenberger, A. Scheithauer, G. Wesch-Klein Itemque I. Di Stefano Manzella, M. Spannagel, J.U. Krause, Berlin 1996. Dio. - Kasjusz Dion, Historia rzymska, księgi 41-50, tłum. I. Ptaszek, Kraków 2018. RDG - Res Gestae Divi Augusti, tłum. S. Łoś, E. Wipszycka, [w:] Wybór źródeł do historii starożytnej, red. S. Chankowski, Warszawa 1995, s. 170-184. Tac. Ann. – Tacyt, Roczniki, [w:] Idem, Wybór pism, tłum. S. Hammer. Warszawa 2004, s. 3-201. Plin., Epist. - Pliniusz Młodszy, Korespondencja Pliniusza Młodszego z cesarzem Trajanem. Tekst i tłumaczenie, tłum. A. Dębiński, M. Jońca, I. Leraczyk, A. Łuka, Lublin 2017. RIC I (second edition) - The Roman Imperial Coinage. Vol. 1. From 31 BC to AD 69, ed. C.H.V. Sutherland, London 1984. RIC II - The Roman Imperial Coinage. Vol. II. Vespasian to Hadrian, ed. H. Mattingly, E.A. Sydenham, London 1926; The Roman Imperial Coinage Vol. II Part 1: Vespasian to Domitian, 2nd edition, ed. I.A. Carradice, T.V. Buttrey, London 2007. RIC IV - The Roman Imperial Coinage. Vol. IV. Part I. Pertinax to Geta, ed. H. Mattingly, E.A. Sydenham, London 1936; The Roman Imperial Coinage. Vol. IV. Part II. Macrinus to Pupiens, ed. H. Mattingly, E.A. Sydenham, C.H.V. Sutherland, London 1938. RPC I – The Roman Provincial Coinage. Vol. I: From the death of Caesar to the death of Vitellius (44 BC–AD 69), ed. A. Burnett, M. Amandry, P. P. Ripollès, London-Paris 1992. RRC – The Roman Republican Coinage, ed. M. Crawford, London 1974. Suet.- Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska Pliszczyńska, Wrocław 1960