Granice satyry

The monograph explores the assumption that the satiric mode, so deeply ingrained in the works of many distinguished writers, is more than a mere response to reality. It has the power to create and extend the boundaries of literature. The book offers a theoretical enquiry into the multiple aspects of satire and its elusive generic class. Yet if satire is to be used effectively and increase our understanding of the refined highbrow literature, it requires a precise definition and adequate analytical tools. This task appears even more urgent since in Polish literary discourse the terms ‘satire’ and ‘satirist’ have gained a narrow value-oriented meaning, and tend to denote a literary practice which is highly specialized but, at the same time, artistically ‘inferior’. Its secondary status results from a narrow perspective on satire and the neglect of its historical transformations. It further seems to run counter to widely accepted literary facts: such prominent writers as Witold Gombrowicz, Sławomir Mrożek and Tadeusz Różewicz made satire central to various aspects of their writings. Some of their works have been selected for analytical and interpretative reading in this book. The author attributes this relative neglect of satire to its remarkable formal diversity as well as to the strong presence of grotesque in the Polish literature of the twentieth and early twenty-first centuries. By exploring the complex connections between satire, irony, parody, grotesque and autothematism, and using interpretative analysis, the author demonstrates the challenges involved in its description. Furthermore, as contemporary satirical texts differ considerably from classic satire both aesthetically and in the context of ideological pronouncements, satire retains its functionality. It affords opportunity for situating unconventional satirical texts in the literary tradition and, at the same time, permits its historical transformations. Additionally, the author disputes the conventional ‘moral’ perspective of satirical writing. This traditional pattern assumes that the satirist writes his critique according to some evident or clear-cut standards or boundaries. Meanwhile, a satirical text engages and challenges the reader; it calls for the kind of openness which allows identification with the satirical object and readiness to modify viewpoints. Finally, the author underscores the commonly ignored complexity of the satirist’s attitude. Its constitutive critical viewpoint does not exclude self-irony. Self-criticism may in fact result from a satirical attitude and it may initiate distance. And it is in this friction between identification and opposition towards the satirical object that the satirist’s ambivalence emerges. The broad satirical model advanced in this book aims to increase appreciation of this hitherto neglected category in Polish literary criticism. By accentuating the elusive character of satire, the underlying principle of hybridity and its intricate interconnections with other literary strategies, such as irony, humour and grotesque, we can acknowledge the ironic intention in the works of the most distinguished authors. The interpretations offered by the author may serve as a reference point for the reading of individual writers as well as for a more extensive study of satire.Wydanie publikacji sfinansowano ze środków Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstokue.sidoruk@uwb.edu.plWydział Filologiczny Uniwersytet w BiałymstokuAleksandrowicz Alina, Twórczość satyryczna Adama Naruszewicza, Wrocław 1964.Alichnowicz Karol, „Miejsce dla kpiarza”. Satyra w latach 1948–1955, Kraków 2006.Alleman Beda, O ironii jako kategorii literackiej, przeł. M. Dramińska-Joczowa, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 1.Bachtin Michaił, Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. N. Modzelewska, Warszawa 1970.Bachtin Michaił, Satyra, przeł. T. Brzostowska-Tereszkiewicz, w: Ja – Inny. Wokół Bachtina. Antologia, t. 1, red. D. Ulicka, Kraków 2009.Bachtin Michaił, Twórczość Franciszka Rabelais’go a ludowa kultura śmiechu, przeł. A. i A. Goreniowie, opracowanie, wstęp i komentarze S. Balbus, Kraków 1975.Bachtin Michaił, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982.Badecki Karol, Polska satyra mieszczańska, Kraków 1950.Balbus Stanisław, „Zagłada gatunków”, „Teksty Drugie” 1999, nr 6.Balbus Stanisław, Między stylami, wyd. 2, Kraków 1996.Barasch Frances K., The Grotesque. A Study in Meanings, The Hague – Paris 1971.Bargańska Nina, Słowiański renesans antyku, w: Ja – Inny. Wokół Bachtina. Antologia, t. 2, red. D. Ulicka, Kraków 2009.Bem Antoni Gustaw, Teorja poezji polskiej z przykładami w zarysie popularnym analityczno-dziejowym, Petersburg 1899.Bentley Joseph, Semantic Gravitation. An Essay on Satiric Reduction, „Modern Language Quaterly” 1969, Vol. 30, No. 1.Bereza Aleksander, Dwa problemy parodii u Sławomira Mrożka, w: Prace z poetyki poświęcone VI Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów, red. M. R. Mayenowa, J. Sławiński, Warszawa 1968.Bereza Aleksander, Parodia wobec struktury groteski, w: Styl i kompozycja, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1965.Bereza Aleksander, Problem teorii stylizacji w satyrze, Wrocław 1966.Bereza Aleksander, Próba analizy parodii, „Prace Literackie” V, Wrocław 1963.Bergson Henri, Śmiech. Esej o komizmie, przeł. S. Cichowicz, Warszawa 1995.Bertrand Denis, Ironia i humor: dyskurs wywracający, w: Humor europejski, red. M. Abramowicz, D. Bertrand, T. Stróżyński, Lublin 1994.Bloom Edward A., Bloom Lilian D., The Satiric Mode of Feeling. A Theory of Intention, „Criticism. A Quaterly for Literature and Arts” 1969, Vol. 11, No 2.Bocheński Tomasz, Czarny humor w prozie polskiej po 1989 roku, „Tekstualia” 2014, nr 4.Bocheński Tomasz, Czarny humor w twórczości Witkacego, Gombrowicza, Schulza. Lata trzydzieste, Kraków 2005.Bogel Frederic, The Difference Satire Makes. Rhetoric and Reading from Jonson to Byron, Ithaca – London 2000.Boileau-Despreaux Nicolas, ´ Sztuka rymotwórcza, w tłumaczeniu Maciuńskiego, oprac. M. Siwiec, Kraków 2002.Bolecki Włodzimierz, Groteska, groteskowość, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in., Wrocław 1992.Bolecki Włodzimierz, Historyk literatury i cytaty, w: W. Bolecki, Pre-teksty i teksty. Z zagadnień związków międzytekstowych w literaturze polskiej XX wieku, Warszawa 1998.Bolecki Włodzimierz, Od potworów do znaków pustych. Z dziejów groteski: Młoda Polska i Dwudziestolecie Międzywojenne, w: W. Bolecki, Pre-teksty i teksty. Z zagadnień związków międzytekstowych w literaturze polskiej XX wieku, Warszawa 1998.Booth Wayne C., A Rhetoric of Irony, Chicago – London 1975.Borowski Tadeusz, Problemy satyry politycznej. Tezy do dyskusji, „Nowa Kultura” 1951, nr 4.Borowy Wacław, Naruszewicz, Krasicki, w: W. Borowy, O poezji polskiej w XVIII wieku, Kraków 1948.Brodziński Kazimierz, O satyrze, w: K. Brodziński, Pisma estetyczno-krytyczne, oprac. Z.J. Nowak, t. 1, Wrocław 1964.Brooke-Rose Christine, Illusions of Parody, w: Making Sense. The Role of the Reader in Contemporary American Fiction, ed. G. Hoffman, Munchen ¨ 1989.Buchwald-Pelcowa Paulina, hasło: „Satyra”, w: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze – renesans – barok, red. T. Michałowska, wyd. 2 popr. i uzup., Wrocław 1998.Buchwald-Pelcowa Paulina, Satyra czasów saskich, Wrocław 1966.Bystroń Jan Stanisław, Komizm, Wrocław 1960.Calinescu Matei, Parody and Intertextuality, „Semiotica” 1987, Vol. 65, No. 1–2.Cegielski Hipolit, Nauka poezyi zawierająca teoryą poezyi i jej rodzajów oraz znaczny zbiór najcelniejszych wzorów poezyi polskiej do teorii zastosowany, wyd. 5, Poznań 1879.Chatman Seymour, Parody and Style, „Poetics Today” 2001, Vol. 22, Issue 1.Chrzanowski Ignacy, Z dziejów satyry polskiej XVIII wieku, Warszawa 1909.Chrząstowska Bożena, Wysłouch Seweryna, Poetyka stosowana, wyd. 2 zmienione, Warszawa 1987.Clark John R., The Modern Satiric Grotesque and Its Traditions, Lexington 1991.Clayborough Arthur, The Grotesque in English Literature, Oxford 1965 (rozdz. IV: Writers on the Grotesque: Wolfgang Kayser; rozdz. V: An Approach Through Psychology – przekład polski pt. Z problemów teorii groteski, przeł. P. Marciszuk, J. Bujek, W. Kruszka, cz. 1: „Przegląd Humanistyczny” 1981, nr 1/2; cz. 2: „Przegląd Humanistyczny” 1981, nr 3).Colebrook Claire, Irony, London – New York 2005.Critchley Simon, O humorze, przeł. T. Mizerkiewicz, I. Ostrowska, Warszawa 2012.Czachowski Kazimierz, Obraz współczesnej literatury polskiej 1884–1934, t. 3: Ekspresjonizm i neorealizm, Warszawa – Lwów 1936.Deer Irving, Deer Harriet, Satyra jako gra retoryczna, przeł. J. Anders, w: Nowa proza amerykańska. Szkice krytyczne, oprac. Z. Lewicki, Warszawa 1986.Dentith Simon, Parody, London – New York 2000.Dmochowski Franciszek Ksawery, Sztuka rymotwórcza, oprac. S. Pietraszko, Wrocław 1956.Doda Agnieszka, Ironia i ofiara, Poznań 2007.Doktór Roman, Poeta uśmiechnięty. O wyobraźni komicznej Ignacego Krasickiego, Wrocław 1992.Dziechcińska Hanna, W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasów renesansu, Wrocław 1976.Dziemidok Bohdan, O komizmie, Warszawa 1967.Dziemidok Bohdan, O komizmie. Od Arystotelesa do dzisiaj, Gdańsk 2011.Eden Rick, Master Tropes in Satire, „Style” 1987, Vol. 21, No. 4.Eichenbaum Borys, Jak jest zrobiony „Płaszcz” Gogola, przeł. M. Książek-Czermińska, w: Sztuka interpretacji, red. H. Markiewicz, t. 1, Wrocław 1971.Esslin Martin, The Theatre of the Absurd, New York 1969 (przekład polski rozdz. pt. Znaczenie absurdu, przeł. P. Bikont, „Pamiętnik Literacki” 1976, z. 3).Eustachiewicz Lesław, Wstęp, w: K. Opaliński, Satyry, Wrocław 1953.Feinberg Leonard, Introduction to Satire, Ames 1967.Feinberg Leonard, The Satirist. His Temperament, Motivation, and Influence, Ames 1963.Feinberg Leonard, The Secret of Humor, Amsterdam 1978.Feinberg Leonard, Satire: The Inadequacy of Recent Definitions, „Genre” 1968, Vol. 1, No. 1.Foucault Michel, Archeologia wiedzy, przeł. A. Siemek, wstęp J. Topolski, Warszawa 1977.Foucault Michel, Kim jest autor?, przeł. M.P. Markowski, w: M. Foucault, Powiedziane, napisane. Szaleństwo i literatura, wybrał i oprac. T. Komendant, Warszawa 1999.Foucault Michel, Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w College de France 2 grudnia 1970 ` , przeł. M. Kozłowski, Gdańsk 2002.Frybes Stanisław, Od satyry politycznej i społecznej do poetyki groteski, w: S. Frybes, W krainie groteski. Problemy satyry galicyjskiej drugiej połowy XIX w., Wrocław 1979.Frye Northrop, Anatomia krytyki, przeł. M. Bokiniec, Gdańsk 2012.Genette Gerard, ´ Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia, przeł. T. Stróżyński, A. Milecki, Gdańsk 2014.Gębala Stanisław, Groteska i realizm, „Litteraria”, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1969.Gębala Stanisław, Wśród szyderców i gdzie indziej, Katowice 1981.Głowiński Michał, Cztery typy fikcji narracyjnej, w: M. Głowiński, Dzieło wobec odbiorcy. Szkice z komunikacji literackiej, Kraków 1998.Głowiński Michał, Intertekstualność, groteska, parabola. Szkice ogólne i interpretacje, Kraków 2000 (tu: O intertekstualności, O stylizacji, Groteska we współczesnej literaturze polskiej, Drwiące requiem dla historii. O „Weselu Hrabiego Orgaza” Romana Jaworskiego, Sztuczne awantury, Witkacy jako pantagreulista, Parodia konstruktywna. O „Pornografii” Gombrowicza).Głowiński Michał, Ironia jako akt komunikacyjny, w: M. Głowiński, Monolog wewnętrzny Telimeny i inne szkice, Kraków 2007.Głowiński Michał, O grotesce, „Tygodnik Kulturalny” 1979, nr 12.Głowiński Michał, Okopień-Sławińska Aleksandra, Sławiński Janusz, Zarys teorii literatury, Warszawa 1978.Główczewski Aleksander, O głównych terminach teorii komizmu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska” 1994, z. 276.Goliński Zbigniew, Wstęp, w: I. Krasicki, Satyry i listy, Wrocław 1958.Gołaszewska Maria, Śmieszność i komizm, Warszawa 1987.Griffin Dustin, Satire. A Critical Reintroduction, Lexington 1994.Gryglewicz Tomasz, Groteska w sztuce polskiej XX wieku, Kraków – Wrocław 1984.Grzeszczuk Stanisław, Błazeńskie zwierciadło. Rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku, Kraków 1970.Grzeszczuk Stanisław, O „Satyrach” Krzysztofa Opalińskiego. Próba syntezy, Wrocław 1961.Grzeszczuk Stanisław, Wstęp, w: A. Naruszewicz, Satyry, Wrocław 1962.Grzędzielska Maria, Kostkiewiczowa Teresa, hasło: „Satyra”, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1991.Guriewicz Aron J., Z historii groteski. „Dół” i „góra” w średniowiecznej literaturze łacińskiej, przeł. W. Krzemień, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4.Habermas Jurgen, ¨ Pojęcie działania komunikacyjnego, przeł. A.M. Kaniowski, „Kultura i Społeczeństwo” 1986, t. 30, nr 4.Halloran S. M., Język i absurd, przeł. G. Cendrowska, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4.Hannoosh Michele, The Reflexive Function of Parody, „Comparative Literature” 1989, vol. 41, nr 2.Harpham Goeffrey G., On the Grotesque. Strategies of Contradiction in Art and Literature, Princeton 1982.Hellich Artur, Jak rozpoznać pastisz (i odróżnić go od parodii)?, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2014, t. 57, z. 2.Highet Gilbert, The Anatomy of Satire, Princeton 1972.Hopensztand Dawid, Satyry Krasickiego (Próba morfologii i semantyki), w: Stylistyka teoretyczna w Polsce, red. K. Budzyk, Warszawa 1946.Humor europejski, red. M. Abramowicz, D. Bertrand, T. Stróżyński, Lublin 1994.Hutcheon Linda, Ironia, satyra, parodia – o ironii w ujęciu pragmatycznym, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 1.Hutcheon Linda, Irony’s Edge. The Theory and Politics of Irony, London – New York 1995.Hutcheon Linda, Teoria parodii. Lekcja sztuki XX wieku, przeł. A. Wojtanowska, W. Wojtowicz, Wrocław 2007.Ironia modernistów. Studia, red. M. Bajko, U.M. Pilch, J. Ławski, Białystok 2018.Irzykowski Karol, Zdobnictwo w poezji, w: K. Irzykowski, Walka o treść; Beniaminek, Kraków 1976.Janus-Sitarz Anna, Groteska literacka. Od diabła w Damaszku po Becketta i Mrożka, Kraków 1998.Jastrzębski Zdzisław, Wymiary groteski, w: Z. Jastrzębski, Literatura pokolenia wojennego wobec dwudziestolecia, Warszawa 1969.Jennings Lee Byron, The Ludicrous Demon. Aspects of the Grotesque in German Post-Romantic Prose, Berkeley and Los Angeles 1963 (rozdz. The Term “Grotesque” – przekład polski pt. Termin „groteska”, przeł. M. B. Fedewicz, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4).Karpowicz Agnieszka, Kolaż. Awangardowy gest kreacji: Themerson, Buczkowski, Białoszewski, Warszawa 2007.Karrer Wolfgang, Trawestacja, parodia, pastisz, przeł. K. Jacimczak, „Studenckie Zeszyty Naukowe UJ”, z. 3: Ironia, parodia, satyra, Karków 1988.Kasperski Edward, Czarny humor, komizm, parodia, „Tekstualia” 2014, nr 4.Kasperski Edward, Różewicz, groteska i... postmodernizm, w: E. Czaplejewicz, E. Kasperski, Literatura i różnorodność. Kresy i pogranicza, Warszawa 1996.Kaufer David S., Ironia, forma interpretacyjna i teoria znaczenia, przeł. M.B. Fedewicz, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 1.Kayser Wolfgang, Das Groteske in Malerei und Dichtung, Munchen 1960 ¨ (przekład angielski: The Grotesque in Art and Literature, translated by U. Weisstein, New York 1981; ostatni rozdział książki w przekładzie polskim: W. Kayser, Próba określenia istoty groteskowości, przeł. R. Handke, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4).Kerbrat-Orecchioni Catherine, Ironia jako trop, przeł. M. Dramińska-Joczowa, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 1.Kleiner Juliusz, Pierwszy cykl „Satyr” Krasickiego, Drugi cykl „Satyr” Krasickiego, w: J. Kleiner, O Krasickim i Fredrze: dziesięć rozpraw, Wrocław 1956.Kleiner Juliusz, Z zagadnień komizmu, w: J. Kleiner, Studia z zakresu teorii literatury, Lublin 1956.Kłosiński Krzysztof, Wokół „Historii maniaków”. Stylizacja. Brzydota. Groteska, Kraków 1992.Komornicka Anna M., hasło: „Satyra”, w: Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. G. Gazda, S. Tynecka-Makowska, Kraków 2006.Kopczyński Jacek, Antymodernistyczna parodia i groteska: „Wesele hrabiego Orgaza” Romana Jaworskiego, „Pamiętnik Literacki” 1991, z. 3.Korus Kazimierz, Grecka proza poklasyczna, Kraków 2003.Korwin-Piotrowska Dorota, Poetyka. Przewodnik po świecie tekstów, Kraków 2011.Kristeva Julia, Słowo, dialog i powieść, w: Bachtin. Dialog – Język – Literatura, red. E. Czaplejewicz, E. Kasperski, Warszawa 1983.Krzyżanowski Julian, Nauka o literaturze, wyd. 3, Wrocław 1984.Lang Candace D., Irony/Humor. Critical Paradigms, Baltimore – London 1988.Lechicki Czesław, Z dziejów satyry polskiej XVI wieku, Lwów 1933.Łaguna Piotr, Ironia jako postawa i wyraz, Kraków 1984.Ławski Jarosław, Ironia i mistyka: doświadczenia graniczne wyobraźni poetyckiej Juliusza Słowackiego, Białystok 2005.Ławski Jarosław, Ironia młodopolska, w: Młoda Polska w najnowszych badaniach, red. E. Jakiel, T. Linkner, Gdańsk 2016.Marciszuk Piotr, Groteska i absurd (estetyczny i światopoglądowy aspekt groteski), „Przegląd Humanistyczny” 1983, nr 4.Marciszuk Piotr, U podstaw groteskowej wizji świata – kryzys podmiotowości, „Przegląd Humanistyczny” 1982, nr 12.Markiewicz Henryk, Kariera pastiszu, w: Poetyka, polityka, retoryka, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2006.Markiewicz Henryk, Parodia a inne gatunki literackie, w: H. Markiewicz, Przekroje i zbliżenia dawne i nowe, Warszawa 1976.Mayenowa Maria Renata, Poetyka opisowa. Opis utworu literackiego. Książka pomocnicza dla nauczyciela, Warszawa 1949.Mencwel Andrzej, Antygroteska Gombrowicza. „Ferdydurke” i teoretyczne problemy jej interpretacji, w: Z problemów literatury polskiej XX wieku, t. 2: Literatura międzywojenna, red. A. Brodzka, Z. Żabicki, Warszawa 1965.Michałowski Piotr, Po co się pisze pastisze?, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2014, t. 57, z. 2.Mickiewicz Adam, Prelekcje paryskie, w: A. Mickiewicz, Dzieła wszystkie, t. 11, Warszawa 1998.Między tekstami: intertekstualność jako problem poetyki historycznej, red. J. Ziomek, J. Sławiński, W. Bolecki, Warszawa 1992.Miodońska-Brookes Ewa, Kulawik Adam, Tatara Marian, Zarys poetyki, Warszawa 1972.Mitosek Zofia, Co z ta ironią?, Gdańsk 2013.Mitosek Zofia, Mimesis. Zjawisko i problem, Warszawa 1997.Mityk Iwona, Inne spojrzenie. Groteska w prozie polskiej o wojnie i okupacji, Kielce 1997.Mitzner Zbigniew [Jan Szeląg], Tradycja satyry polskiej i zadania satyry w Polsce Ludowej, „Twórczość” 1953, z. 6.Mitzner Zbigniew [Jan Szeląg], Zagadnienia satyry, „Nowa Kultura” 1953, nr 6.Mizerkiewicz Tomasz, Nić śmiesznego. Studia o komizmie w literaturze polskiej XX i XXI wieku, Poznań 2007.Mojsak Kajetan, Groteska w polskiej prozie narracyjnej 1945–1968, Warszawa 2014.Morawski Stefan, Paradoksy filozofii komizmu, w: H. Bergson, Śmiech. Studium o komizmie, Kraków 1977.Muecke D.C., Irony and the Ironic, London – New York 1982.Muecke D.C., Ironia: podstawowe kwalifikacje, przeł. G. Cendrowska, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 1.Nieukerken Arent van, Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskiego modernizmu, Kraków 1998.Nowak Zbigniew, Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku, Gdańsk 1968.Nowak-Dłużewski Juliusz, Satyra polityczna konfederacji targowickiej i sejmu grodzieńskiego, Kraków 1935.Nowak-Dłużewski Juliusz, Satyra polityczna Sejmu Czteroletniego, Kraków 1933.Nycz Ryszard, Gest śmiechu. Z przemian świadomości literackiej początku wieku XX (do pierwszej wojny światowej), w: R. Nycz, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wrocław 1997.Nycz Ryszard, Sylwy współczesne, Kraków 1996.Nycz Ryszard, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Warszawa 1995.Onimus Jean, Groteskowość a doświadczenie świadomości, przeł. K. Falicka, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4.Passi Izaak, Powaga śmieszności, przeł. K. Minczewa-Gospodarek, Warszawa 1980.Paulson Ronald, Satire and the Novel in Eighteenth-Century England, New Naven – London 1967.Paulson Ronald, The Fictions of Satire, Baltimore 1967.Pawłowska-Jądrzyk Brygida, Sens i chaos w grotesce literackiej. Od „Pałuby” do „Kosmosu”, Kraków 2002.Piętka Radosław, Menippos i inni, „Meander” 1998, nr 5.Piętka Radosław, Satyra menippejska jako gatunek pre-powieściowy (Na przykładzie utworów Warrona i Seneki), „Meander” 1998, nr 6.Piwińska Marta, Przedmowa, w: E. Ionesco, Teatr, t. 1, Warszawa 1967.Pokrzywniak Józef Tomasz, „Satyra prawdę mówi”, czyli rzecz o fałszywych przesłankach, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 4.Pokrzywniak Józef Tomasz, Jan Goryczewski. Tłumacz, satyryk, krytyk, Poznań 1981.Pokrzywniak Józef Tomasz, Wstęp, w: I. Krasicki, Satyry i listy, Wrocław 1988.Powaga ironii, red. A. Doda, Toruń 2009.Promiński Marian, Gorzkie migdały poezji, „Kuryer Literacko-Naukowy” 1936, nr 28.Propp Władimir, Problem śmiechu i komizmu, przeł. J. Walicka, „Przegląd Humanistyczny” 1977, nr 3.Rose Margaret A., Parody / Metafiction. An Analysis of Parody as a Critical Mirror to the Writing and Reception of Fiction, London 1979.Rose Margaret A., Parody: Ancient, Modern, and Post-modern, Cambridge 1993.Sapota Tomasz, Juwenalis, Katowice 2009.Satire – That Blasted Art, eds. J.R. Clark, A. Motto, New York 1973.Satyra w literaturach wschodniosłowiańskich, t. 1, red. W. Supa, Białystok 1993.Satyra w literaturach wschodniosłowiańskich, t. 2, red. W. Supa, Białystok 1998.Satyra w literaturach wschodniosłowiańskich, t. 3, red. W. Supa, Białystok 1999.Satyra w literaturach wschodniosłowiańskich, t. 4, red. W. Supa, Białystok 2000.Satyra w literaturach wschodniosłowiańskich, t. 5, red. W. Supa, Białystok 2002.Satyra w literaturach wschodniosłowiańskich, t. 6, red. W. Supa, Białystok 2005.Satyra w literaturach wschodniosłowiańskich, t. 7, red. W. Supa, Białystok 2008.Sawecka Halina, Humor i satyra: paradoks humorysty, w: Humor europejski, red. M. Abramowicz, D. Bertrand, T. Stróżyński, Lublin 1994.Sidoruk Elżbieta, Groteska w poezji Dwudziestolecia (Leśmian – Tuwim – Gałczyński), Białystok 2004.Simpson Paul, On the Discourse of Satire. Towards a Stylistic Model of Satirical Humor, Amsterdam – Philadelphia, 2003.Skwar