Veensoldaten – een ‘onbekende oorlog’ vlak over de grens

Net over de Duits/Gronings-Drentse grens speelde zich tussen 1933 en 1945 een relatief onbekende oorlog af. In het veen van het Emsland werden in 15 concentratiekampen zogenaamde subversieve elementen tewerkgesteld. Met zeer primitieve middelen moesten zij het uitgestrekte veengebied ontginnen. Communisten, socialisten, linkse intellectuelen, homosexuelen en door de krijgsraad gevangen gezette soldaten werden er niet stelselmatig uitgeroeid, maar leefden wel in dermate erbarmelijke omstandigheden dat velen het leven lieten. Velen van hen probeerden via Groningen of Drenthe een veilig heenkomen te zoeken. De Nederlandse grensbewoners reageerden heel verschillend op deze veensoldaten. De Nederlandse overheid leverde voor 1940 gevluchte gevangenen resoluut uit aan het toen nog bevriende Duitsland. Daarentegen zorgde de zogenaamde Rode Hulp voor opvang en onderduikadressen. Van de Rode Helpers is nog slechts een enkeling in leven. Jan Stal is één van hen. Als 17-jarige jongen hielp hij vluchtelingen over de grens te komen. Adams Appel zocht hem op en sprak met hem over zijn oorlogservaringen en over de Rode Hulp, als communistische verzetsorganisatie na de oorlog lange tijd taboe. Historica Monique Brinks haalde een Duitse tentoonstelling over de veensoldaten naar Groningen. Adams Appel keek rond op de tentoonstelling en reisde met Brinks af naar het Emsland om zelf te bekijken wat er over is van de ‘Emslandlagers’. De tentoonstelling over Veensoldaten is in 2003 nog tot 11 mei te zien in het Universiteitsmuseum te Groningen. Daarna gaat de expositie ‘op reis’ en doet onder meer Stadskanaal (14 mei t/m 5 juni), Appingedam (6 juni t/m 2 juli), Barger Compascuum (4 juli t/m 11 augustus), Veendam (13 t/m 31 augustus) en Bellingwolde (2 sptember t/m 16 oktober) aan. De Stichting Oorlogs- en Verzetsmateriaal Groningen organiseert voorjaar 2003 een busreis naar de kampen in het Emsland. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met Monique Brinks, tel. (050)318 54 97. De geuzennaam ‘veensoldaten’ is ontleend aan een lied dat twee gevangenen schreven in kamp Börtgermoor ("Wir sind die Moorsoldaten") en dat als revue werd opgevoerd.