Groningen, een stad apart: over het verleden van een eigenzinnige stad (1000-1600)

Groningers hebben een opvallend zelfbewuste houding en een grote behoefte aan onafhankelijkheid. Kenmerken die volgens promovendus Jan van den Broek het gevolg zijn van de geografische en psychologische afstand van de stad tot de rest van het land. Bijzonder is vooral dat de ‘gewone Groninger’ altijd een grote invloed heeft uitgeoefend op het stadsbestuur. Van den Broek promoveert op 12 april 2007 aan de Rijksuniversiteit Groningen. Groningen ligt verder weg van Den Haag dan Den Haag van Groningen. Dat stelt Van den Broek naar aanleiding van zijn onderzoek naar Groningen tijdens de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. ‘In die periode was honderd kilometer nog een enorme afstand. Voor landsheren lag de stad eenvoudigweg te ver weg om goed te kunnen besturen.’ Politiek centrum Door deze fysieke afstand tot de rest van het land ontstond ook een mentale afstand. Dit werd nog versterkt doordat het de enige grote stad was in het noorden van Nederland. Een soort eiland te midden van een heleboel ‘niets’. Hierdoor ontwikkelde Groningen als vanzelf tot het centrum van het noorden. Op zakelijk en cultureel gebied, maar ook politiek. Deze zelfstandigheid heeft onmiskenbaar zijn weerslag gehad op de manier waarop het volk betrokken was bij het dagelijkse bestuur. Van den Broek: ‘Het is opmerkelijk hoe lang bewoners invloed konden uitoefenen op het bestuur van de stad. Overal in het land werden bestuurders benoemd door hogere machten, om greep te krijgen op de landstreek. In Groningen is dat nooit gelukt. Zo’n bestuurder van buitenaf werd gewoon niet geaccepteerd.’ Stadssleutels Een tekenend voorbeeld hiervan is dat de Groninger gilden eigen sleutels hadden van de stadspoorten. Iets dat in andere delen van het land onvoorstelbaar was. ‘Wie zulke sleutels bezat, had de mogelijkheid te bepalen wie er wel of niet de stad binnenkwam. Dit was dus van het grootste politieke belang,’ aldus van den Broek. ‘Uit diverse archiefstukken blijkt dat het stadbestuur bij moeilijke beslissingen niet om de gilden heen kon.’ De meeste Groningers, van welke klasse ook, waren er rotsvast van overtuigd dat hun voortbestaan en welvaart afhingen van de autonomie van hun stad. De stadsbestuurders waren daarom alleen bereid de orders van de centrale regering op te volgen als zij dachten dat dit in het belang van de stad was. ‘Andersom was dit trouwens ook het geval,’ stelt Van den Broek. ‘Als de stad werd bedreigd, leverde de regering alleen steun als zij de stad nodig hadden.’ Moderne eigenzinnigheid Aan de bijzondere bestuurlijke rol van het Groningse volk kwam een eind in 1594, toen Willem Lodewijk en Maurits de stad veroverden. Ook in Groningen kwam het bestuur toen in handen van een klein aantal hoge heren. Toch durft Van den Broek wel een voorzichtige link te leggen met het latere Groningen: ‘In de jaren zeventig hadden we hier in Groningen een van de eerste linkse stadsbesturen. Die eigenzinnigheid en sterke hang naar onafhankelijkheid is toch altijd een typisch trekje geweest van de mensen hier. Al loopt Groningen nu natuurlijk lang niet meer zo uit de pas als vroeger