Wprowadzenie. Czym jest i po co nam granica?

Wszystko, co istnieje, ma granice. Powodują one, że coś jest właśnie tym, a nie czymś innym. Na zasadzie odniesienia „do” (odróżnienia „od”) granice pozwalają budować jednostkową i grupową tożsamość. Myśleć kategoriami: „my – oni”. Powstaje w ten sposób ważna świadomość tego, kim się jest. Budowana na zasadzie negacji ulega jednak wypaczeniu – zamienia się w poczucie wyższości czy też wrogości wobec innego. Świadomość kształtuje się tym łatwiej, gdy towarzyszą jej zinstytucjonalizowane formy, w tym te o charakterze państwowym, uzupełniające ją i wzmacniające, stanowiące jej prawne, administracyjne i gospodarcze ramy. Bogactwo różnorodności (narodowej, religijnej, językowej) – zarówno podtrzymywanej radykalnymi odrębnościami, jak i rozmywanej ich częściowym znoszeniem – jest dla badacza naukowym skarbem. Studia nad granicami podejmują systematycznie, choć z właściwej sobie perspektywy badawczej, tytułowe dyscypliny: geografia historyczna i geografia polityczna. Z problematyki granic i – nabierających od nich swojej osobliwości – pograniczy, ta druga uczyniła nawet podstawowe pole badawcze. Mimo zawieszenia w ostatnich latach niektórych funkcji granic państwowych, wydaje się być ono niewyczerpanym źródłem tematów, czego egzemplifikacją jest wachlarz problemów podjętych w niniejszym tomie. Z perspektywy geografii politycznej i historycznej niektóre z nich nie były dotąd podejmowane, stąd w niektórych aspektach tom wychodzi poza nomen omen granice i kanon dotychczasowych badań.Czasopismo współfinansowane ze środków Wydziału Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego