Pan Tadeusz z przypisami

In subject literature devoted to footnotes, attention has been paid primarily to the practical aspects of an editor’s work on factual comment; the historical aspect of the matter has provoked little interest of literary scholars. However, even a superficial glimpse at the footnotes of a single literary work serves as evidence that a factual comment is at times a consequence of various tendencies, not only editorial, but also the ones dominant literary and cultural life. In the article, we shall analyze them on the example of the editions with the richest editorial history, namely Pan Tadeusz. The analysis includes the editions by Macierz Polska, published in Lvov from the 80s of the 19th century till the First World War, with total circulation of two hundred thousand, dedicated to a mass reader. The second group is the narrative poem’s edition by Stanisław Pigoń as a part of “National Library” series, with an equal number of reissues and a wide address to readers. The context of those editions is the elaboration prepared by Zofia Stefanowska for the “National Library” series, as well as the last major edition of the narrative poem as Anniversary Edition of collected works by Mickiewicz. The background for the analysis is relevant editorial statements of theoretical nature by: Roman Pilat, Wilhelm Bruchnalski, Konrad Górski, which have shaped the practice of Polish editors in the 19th and 20th century, and scarce reviews dealing with the phenomenon of subtitles. The analyses lead to the conclusion that the volume of explanations to the narrative poem is constantly growing in quantitative terms, and that the attempts to verify their informative content do not always contribute positively to the understanding of the poem’s represented world and its artistic values.W literaturze przedmiotu poświęconej przypisom zwracano uwagę przede wszystkim na praktyczne aspekty pracy edytora nad komentarzem rzeczowym; historyczny wymiar zagadnienia budził niewielkie zainteresowanie badaczy literatury. Tymczasem pobieżny nawet ogląd przypisów do jednego dzieła literackiego przekonuje, że komentarz rzeczowy bywa konsekwencją różnorakich tendencji nie tylko edytorskich, ale także dominujących w życiu literackim i kulturalnym. W artykule prześledzono je na przykładzie wydań z najbogatszą historią edytorską, czyli Pana Tadeusza. W analizach uwzględniono wydania Macierzy Polskiej, wychodzące we Lwowie od końca lat osiemdziesiątych XIX wieku do pierwszej wojny światowej, w łącznym nakładzie prawie dwustu tysięcy egzemplarzy, a przeznaczone dla ludowego czytelnika. Drugą grupę stanowi edycja poematu w opracowaniu Stanisława Pigonia dla serii „Biblioteka Narodowa”, mająca równie liczne wznowienia i bogaty adres czytelniczy. Kontekstem dla tych wydań jest opracowanie przygotowane przez Zofię Stefanowską dla serii „Nasza Biblioteka” oraz ostatnia ważna edycja poematu w ramach Wydania Rocznicowego dzieł zebranych Mickiewicza. Tło dla analiz stanowią istotne wypowiedzi edytorskie o charakterze teoretycznym: Romana Pilata, Wilhelma Bruchnalskiego, Konrada Górskiego, kształtujące praktykę polskich edytorów w XIX i XX wieku, oraz nieliczne recenzje omawiające zjawisko przypisów. Analizy prowadzą do wniosku o systematycznym pomnażaniu ilościowym objaśnień do poematu oraz próbach weryfikacji ich zawartości informacyjnej, nie zawsze korzystnych dla zrozumienia świata przedstawionego poematu i jego wartości artystycznych