GDAŃSZCZAN ŚWIAT REALNY I WYOBRAŻONY W XVII WIEKU

Fenomen Gdańska w strukturze Rzeczpospolitej XVII wieku budzi w dalszym stopniu liczne kontrowersje historyczne. Są one najczęściej wynikiem przenoszenia współczesnych postaw ideowych, politycznych lub narodowych, na dzieje sprzed kilkuset lat. Wynika to z kilku przynajmniej paradoksów poznawczych. Albowiem, o ile ustrój społeczno-gospodarczy Rzeczpospolitej na tle Europy łacińskiej w XVII i XVIII w. był już swoistą anomalią, o tyle Gdańsk oraz należące do miasta terytorium, rozwijały się zgodnie z modelem cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Katolicyzm stał się wyznaniem dominującym, które było wspierane przez struktury administracyjne w Polsce i Litwie. Gdańsk przez cały okres nowożytny pozostawał miastem protestanckim (luterańskim), które dzięki osiągnięciu pod koniec XVI w. monopolistycznej pozycji w handlu pomiędzy Rzeczpospolitą i zagranicą utrzymało aż po schyłek XVIII w. dostatek gospodarczy oraz wysokie standardy poziomu życia. Rzeczpospolita byłą państwem ubogim o anachronicznej strukturze społecznej. Ostatecznie Gdańsk był zamieszkały przez Niemców, poddanych króla polskiego i zachował wierność Rzeczpospolitej w okresach największych wojen XVII w., gdy posłuszeństwo królowi polskiemu wymówiła większość szlachty polsko-litewskiej. Autor niniejszego eseju charakteryzuje ustrój oraz postawy Gdańska w XVII w., wyjaśniając przesłanki, które wpływały na kształtowanie mentalność mieszkańców tego republikańskiego miasta, podważając stare oraz nowe mity obecne we współczesnym dyskursie publicystycznym i historycznym. The phenomenon of Gdańsk in the structure of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 17th century still raises numerous historical controversies. They are most often the result of transferring contemporary ideological, political or national attitudes to the history of several hundred years ago. This is due to at least several exploration paradoxes. While the socio-economic system of the Commonwealth in the 17th and 18th centuries compared to Latin Europe was already a kind of anomaly, Gdańsk and the territory belonging to the city developed in accordance with the model of Western European civilization. In the Polish-Lithuanian Commonwealth, catholicism became the dominant religion, supported by administrative structures in Poland and Lithuania. Throughout the modern period, Gdańsk remained a Protestant (Lutheran) city, which, thanks to its monopoly position in international trade with the Commowealth at the end of the 16th century, maintained its economic prosperity and high standards of living until the end of the 18th century. The Commonwealth was a poor country with an anachronistic social structure. Ultimately, Gdańsk was inhabited by the Germans, the subjects of the Polish king, and it remained faithful to the Commonwealth during the greatest wars of the 17th century, when most of the Polish-Lithuanian nobility renounced its obedience to the Polish king. The author of this essay describes the system and attitudes of Gdańsk in the 17th century, explaining the premises that influenced the shaping of the mentality of the inhabitants of this republican city, and undermining old and new myths present in contemporary journalistic and historical discourse. Key words: Gdansk, 17th c., economy and policy, Polish and German historiography, historical myth