Żydzi, szlachta i prawo kanoniczne w XVIII wieku

Autor zajmuje się zagadnieniem stosunku Kościoła i szlachty w dawnej Rzeczypospolitej wobec kwestii żydowskiej. W XVIII wieku zdecydowana większość mieszkańców Rzeczypospolitej należała do jednego z odłamów Kościoła katolickiego, przy czym dominująca politycznie szlachta była głownie wyznania rzymsko-katolickiego. Mimo tego faktu biskupi i kler Kościoła katolickiego w coraz bardziej zdecydowany sposób wypowiadali się na temat miejsca Żydów w społeczności państwa polsko-litewskiego. Zwracano uwagę na wciąż rosnącą liczbę Żydów, wzrost ich znaczenia gospodarczego, a przede wszystkim na powszechne zdaniem duchowieństwa łamanie prawa kanonicznego. Jako główną przyczynę tego stanu rzeczy wskazywano protekcję szlacheckich właścicieli miast i wsi. Szczególnie kilka zagadnień było podnoszonych w listach pasterskich i statutach diecezjalnych. Powszechnie skarżono się na przyjmowanie przez Żydów służby chrześcijańskiej i przyzwolenia na to szlachty. Protestowano przeciwko publicznym praktykom religijnym Żydów, naruszaniu przez nich zakazu pracy w czasie świąt chrześcijańskich oraz organizacji zabaw podczas Wielkiego Postu. Próby egzekwowania przestrzegania prawa kanonicznego podejmowane przez duchownych katolickich na ogół pozostawały bezskuteczne. Poczucie bezsilności i frustracji skłoniły niektórych biskupów nawet do suplikowania do Stolicy Apostolskiej o wydanie encykliki do wiernych Rzeczypospolitej, aby nakłonić możnych królestwa do przestrzegania prawa kanonicznego i zaniechania protegowania Żydów. Wydanie w 1751 r. encykliki A quo primum przez Benedykta XIV nie zmieniło jednak zasadniczo sytuacji Żydów ani postawy samej szlachty.