Van niets doen naar iets doen: een toekomst voor een programmatische benadering van infrastructuurplanning?

Het blijkt een bijzonder complexe opgave in het dichtbevolkte en milieubelaste Nederland om een infrastructureel project binnen de gestelde tijd, budget en kwaliteitseisen te realiseren. Vaak is de scope van projecten te beperkt om de complexiteit van de planningsopgave het hoofd te kunnen bieden. Vandaar dat in een aantal dossiers een weg gezocht wordt uit een louter projectgerichte benadering. Binnen de infrastructuurplanning is een accentverschuiving zichtbaar van projecten naar programma’s. In een programmatische benadering wordt nadrukkelijk gezocht naar een manier om de verschillende projecten te verbinden en de daarmee vergrote oplossingsruimte te gebruiken om de complexiteit op projectniveau te hanteren. Een programmatische benadering heeft in potentie nog meer voordelen. Uit een bestudering van de literatuur blijkt, dat een programmatische benadering realisatie van potentieel tegengestelde doelen mogelijk maakt, onder andere door optimaal gebruik te maken van mitigatie en compensatie. Verder leidt de focus op het gezamenlijk realiseren van deze doelen en de onderlinge afhankelijkheid tot motivatie en commitment bij belanghebbenden. Een ander voordeel van een programmatische benadering is dat, door projecten onderling af te stemmen, synergie-effecten op kunnen treden. Tot slot biedt een programmatische benadering de mogelijkheid om projecten af te wegen in een breder perspectief.Uit de gedane casestudy over het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) komt naar voren dat zelfs wanneer veel potenties van de programmatische benadering benut worden, de vraag gesteld kan worden of de complexiteit op projectniveau niet simpelweg wordt ingeruild voor complexiteit op programmaniveau. Ondanks deze constatering, betogen we dat de programmatische benadering oplossingen biedt. Deze benadering vult het gat op dat nu bestaat tussen plannen en projecten. Het plan geeft een visie en richting aan de doelen die voor het programma worden opgesteld, waar dan vervolgens weer de verschillende projecten aan worden gekoppeld om tot realisatie van doelen te komen. Daarmee is het programma is als het ware de tafel waar plannen en projecten samenkomen. De programmatische benadering kan wellicht ook helpen om de sterke punten van diverse sturingsbenaderingen met elkaar te verbinden. Hoewel de voorkeursstijl van een programma wellicht bij een netwerkbenadering ligt, moet men flexibel kunnen schakelen tussen hiërarchische sturing, markt- en netwerksturing. Naast stijlflexibiliteit is ook adaptief vermogen een kernbegrip van een programmatische benadering. Deze maakt het mogelijk om op basis van voortschrijdende inzichten in te spelen op de actuele situatie. Een programma functioneert als het ware als een platform waar op basis van gelijkwaardigheid met elkaar in dialoog wordt getreden en kennis wordt uitgewisseld.