Czy skazani jesteśmy na bezradność? Wobec zapaści społeczeństwa wychowującego

Według rzetelnie uzasadnionej hipotezy o zbieżności (izomorfizmie) poziomu rozwoju świadomości jednostki z zastanym poziomem kulturowym społeczeństwa (J. Haberas, L. Kohlberg) – powszechna przyzwoitość jest możliwa tylko w „porządnym społeczeństwie” (A. Margalit). W Polsce przeżywamy głęboki kryzys rozpadu i regresu społeczeństwa wychowującego. Autor wskazuje na dwa zbiory probierzy (kryteriów) dobrego ładu społecznego: 1) „dekalog odnowy” wygenerowany przez polski masowy ruch sprzeciwu społecznego w latach 1980-1981, a zrekonstruowany przez P. Sztompkę oraz 2) uniwersalny katalog zdolności ludzkich koniecznych do osiągnięcia jako warunek pełni człowieczeństwa, opracowany prze M. C. Nussbaum. Obydwa te zbiory kryteriów są i mogą stale być pomocne w formułowaniu diagnoz rozwoju społeczeństwa. Na przeszkodzie rozwoju cywilizacyjnego Polski stoi jednak silnie ugruntowany przez wieki system zbiorowej podświadomości, na który składa się zbitka wiele elementów, wskazana przez Komitet Prognoz przy Polskiej Akademii Nauk. Nadzieję autorów raportu „Polska 2050”, że te bariery można zlikwidować lub zminimalizować, osłabiają obecne tendencje do konserwatywnych w systemie szkolnym. Dobrze ilustruje te zmiany ironiczny esej wybitnego uczonego, profesora P. Węgleńskiego o zmianach programowych w polskim szkolnictwie oraz „złota myśl” A. Macierewicza, ministra obrony, o szczególnej roli Matki Boskiej Częstochowskiej dla bezpieczeństwa państwa. Autor artykułu wskazuje drogę powrotu do indywidualnej i zbiorowej mądrości i przyzwoitości poprzez powszechną alfabetyzację krytyczną