Araç Manevra Kabiliyetine Dayalı Sürüş Analizi İle Orman Yollarının Planlanması

Ormanlarımızda yürütülmekte olan kesim, taşıma (nakliyat), ağaçlandırma, silvikültürel meşçere müdaheleleri, yangınla mücadele, böcek ve hastalık kontrolu, artım ve hasılat ölçümleri, orman sağlığının sürekli gözetimi ve diğer etkinlikler için gerekli olan ulaşım, orman yolları aracılığı ile yapılmaktadır. Son yıllarda gelişen fonksiyonel ormancılık anlayışı kapsamında orman yollarının kullanım fonksiyonları dolayısıyla yolları kullanan araç tipleri de değişmektedir. Karayollarına nazaran daha düşük yol geometrik standartları nedeniyle orman yollarını kullanan araç tipleri de kısıtlanmaktadır. Orman yollarının planlanması bir yandan çevreye duyarlı yol yapımını gerektirirken, bir yandan da ekonomik maliyetlerin gözetilmesi gerekliliği nedeniyle zaman alıcı ve karmaşık bir süreçtir. Sonuç olarak bu karmaşık karar verme sürecinde optimum araç seçimi ve yol geometrik standartlarının yükseltilmesi durumunda ortaya çıkabilecek maliyet problemleri, Plateia 2013 yazılımının sürüş analizi ile ortaya konulması, bunun yanında her tip aracın orman yolları üzerinde güvenli, konforlu bir sürüş gerçekleştirebilmesi bu çalışmanın ana amacı oluşturmaktadır. Bu çalışmada, İ.Ü.Eğitim ve Araştırma Ormanı içerisinde seçilen 2.5 km’lik Normal B tipi (NBT) yol güzergahı ana aks olarak kabul edilerek, idari amaçlı kullanıma hizmet eden 4x4 arazi aracı, koruma amaçlı kullanıma hizmet eden arazöz, orman ürünü nakliyatı amacına hizmet eden kamyon ve uzun boylu tomruk nakliyatı için ise kamyon-treyler için Plateia 2013 yazılımında sürüş analizi yapılmıştır. Çalışma alanında en küçük kurp genişliği 12 metre’dir. Çalışmanın ilk aşamasında, söz konusu araçlar için araç kütüphanesinde her bir araç tipi için; dingil mesafesi, azami genişlik, ön ve arka iz genişlikleri, ön ve arka araç genişliği, dönüş zamanı, ön ve arka tekerlek yarıçapı, ön ve arka tekerlek genişliği gibi, aracın manevra kabiliyetini yansıtan veriler girilmiştir. Sürüş analizi sonuçlarına göre, söz konusu 4 farklı araç tipi için yol platformundaki ve kurplardaki genişleme gereksinimleri incelenmiş, araçların seyir halinde kullandığı tekerlek dönüş açıları ve minimum/maksimum kurp yarıçaplarını gösteren grafiksel rapor sonuçları değerlendirilmiştir. Ayrıca ülkemizde ilk defa orman yollarında bilgisayar destekli sürüş analizi yapılarak, mevcut orman yolu geometrik standartlarının yukarıda belirtilen araç tiplerinin trafiğine uygunluğu sorgulanmıştır. Sürüş analizi sonuçlarına araç dingil mesafesinin araç manevra kabiliyetinde etkili en önemli etken olduğu ancak bu etkenin yanında sürüş analizi yapılan aracın ön ve arka tekerlek yarıçapları, ön ve arka iz genişliklerinin de dikkate alınması gerektiği görülmüştür. Yapılan sürüş analizi sonuçlarına göre en küçük genişliğine sahip araç tipi olan 4x4 arazi aracı araştırma alanında tüm yollarda ve kurplarda platform dışına çıkmadan seyir edebilmiştir. Ancak, treyler ile yapılan sürüş analizinde yolun düz kısımları hariç hiçbir kurpta başarılı bir manevra gerçekleştirilememiştir. Arazöz ise kurplarda % 12, kamyon ise %58 oranında manevra kabiliyeti düşüklüğü ortaya koymuştur. Söz konusu durumda Normal B tipi (NBT) orman yollarının geometrik özellikleri gereği, uzun tomruk (boylu tomruk) nakliyatına ve bu amaca hizmet edecek araçlara uygun olmadığı görüşmüştür. Çalışma sonunda orman yolu planlama çalışmalarının, araç tiplerinin manevra kabiliyetine dayalı sürüş analizi yardımı ile daha etkin yapılabileceği ve araç tipine göre yol geometrik standartlarının değişebileceği ortaya konulmuştur. Geliştirilen yeni yöntem ile orman yollarından beklenen fonksiyon ve görevlerin yolu kullanacak araç tiplerine göre sorgulanması daha planlama aşamasında iken gerçekleştirilebilmektedir. Buna göre daha ekonomik ve standartları daha yüksek olan orman yolu planmasının ve yapımının gerçekleştirilebileceği düşünülmektedir. Anahtar sözcükler: Sürüş analizi, orman yolu, yol planlaması, araç manevra kabiliyet