Kadın sağlığının korunmasında ve geliştirilmesinde Davranış değişimi ( modifikasyonu)

Ortalama yaşam ömrünün arttığı günümüzde, hastalıkların önlenmesi ve yaşam kalitesinin artırılması amacıyla sağlık davranışlarının değiştirilmesi ve geliştirilmesi, kalıcı yaşam tarzı değişikliklerinin gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Yaşam tarzı değişikliği oluşturmak için önerilen bazı yöntemler vardır. Bunlar; “tavsiye verme”,“hasta eğitimi” ve “davranış değişikliği” yöntemleridir. Bunlar arasından kalıcı ve olumlu sonuçlar veren yöntem ise davranış değişikliği oluşturmaktır (Görpelioğlu 2009). Davranış değiştirme (modifikasyonu) yeni beceri ve bilgilerin öğrenilmesi, istenmeyen reaksiyonların eliminasyonu ve kişinin değişiklik için daha iyi motive olmasıdır. Davranış değişimi ilk kez 1960’ larda Ferster ve Stuart tarafından obezite tedavisinde kullanılmıştır. Günümüzde de kadın sağlığı sorunlarından birçoğuna uyarlanmaktadır. Davranış değişimini sağlamak amacıyla gerçekleştiren çalışmalarda mamografi, smear taraması, kendi kendine meme muayenesi, diyet beslenme ve egzersiz alışkanlığının kazandırılması, obezitenin önlenmesi, sigaranın bıraktırılması, cinsel yolla bulaşıcı hastalıklara karşı kontraseptif yöntem kullanımı, kronik hastalıklara uyum için davranış değişimi sürecinden ve modellerinden yararlanılmıştır. Davranış değişikliği zaman, çaba ve motivasyon gerektirir. Bu aşamada özellikle kadın sağlığı alanında çalışan sağlık profesyonelleri, değişikliğin bireye kazandırılması ve yaşam biçimi olarak devam ettirilmesi için planlı, sistemli, uygulanabilir ve kabullenilebilir bir yöntem ile değişimi gerçekleştirmede kadına destek vermelidir. Bireyde davranış değişikliği oluşturmak amacıyla farklı stratejiler uygulanabilmektedir. Bu aşamada en fazla kullanılan davranışsal yöntem basamakları davranış değişimine hazırlığın değerlendirilmesi, amaç belirleme, kendi kendini izlem, uyaran kontrolü, sorun çözme, kendi kendini ödüllendirme- pekiştirme, öz-etkililik algısının güçlendirilmesi şeklinde belirtilmektedir. Davranışa başlanmasında en temel unsurlardan biri kadının hazır bulunuşluk düzeyidir. Bunun sağlanması içinde hemşire iyi bir danışman olarak, bireyi bu sürece hazırlamalıdır. (Foreyt, Paschali 2003). Amaç belirlemek, davranış değişiminde bireyi güdüleyen bir unsurdur. Ancak belirlenen amacın süresi, duruma ve koşullara uygunluğu bireyin motivasyonunu etkileyebilir. Amaçlar gerçekçi ve bireyin kontrol duygusunu güçlendirecek nitelikte olmalıdır (Foreyt, Paschali 2003). Kendi kendine izlem, bireyin içinde bulunduğu duruma özgü bilinç düzeyinin artırılmasını sağlar (Güngör, Kızılkaya Beji 2009). Özellikle yeme ve egzersiz davranışlarının değerlendirilmesinde etkili olan bir yöntemdir. Kendini izleyerek normalden ne kadar sapma gösterdiğinin farkına varabilir ve davranışın yönetimi için gerekli normu belirleyebilir. Uyaran kontrolünde amaç davranış değişikliği sürecinde, bireyi etkileyen dış faktörlere maruz kalmasını azaltmak için çeşitli yöntemler öğretmek ve bireyin bu faktörlerden uzak durmasını sağlamaktır (Erge 2000; Üzmez 2007). Sorun çözme aşaması, kadının değiştirmek istediği davranışları ile ilgili sorunlarının ve engellerinin tanımlanarak, baş etme becerilerini öğrenmesini kapsar. Kendi kendini ödüllendirme-pekiştirme, kadının yaşam tarzı olarak benimseyeceği davranışlara kolay uyum sağlaması için olumlu davranışları ödüllendirilmelidir. Yapılan araştırmalarda ödüllendirmenin davranışın sürekliliği üzerinde olumlu etkisi olduğu bulunmuştur (Üzmez 2007). En son basamak öz-etkililik algısının güçlendirilmesidir. Öz etkililik, bireyin nasıl hissedeceği, düşüneceği ve davranacağını belirleyen önemli bilişsel –algılama faktörlerindendir (Aksayan, Gözüm 1998). Bandura, öz-etkililik algısının geliştirilmesinde tamamlanmış performanslar, dolaylı öğrenme ve sözel ikna üzerinde durmuştur. Sözel ikna Butler’e göre bireye bir davranışı yaptırmak için sağlık eğitimi sırasında kullanılan en etkili yöntemdir (Bandura 1997). Değişikliğe uyum, davranışın şiddeti, değişim aşamaları, uygulanan girişimlerin etkisi bireyden bireye değişecektir. Hemşire her bireyde danışmanlık, eğitici ve vaka yöneticisi rolünü bireysel farklılıkları göz önüne alarak planlamalıdır. Bu çalışma davranış değişimi sürecinde sağlık personeline sistematik bir yaklaşım sunması amacıyla planlanmıştır