Historical and Philosophical Bearings in the Study of Multiple Sclerosis

Stwardnienie rozsiane jest zapalno-zwyrodnieniowym procesem chorobowym Centralnego Układu Nerwowego. Występuje głównie wśród ludzi młodych i na całym świecie, dotyka obecnie 2,5 miliona osób. 45 tysięcy spośród nich mieszka w Polsce. Chociaż pierwszy opis symptomatologii pochodzi z XIV wieku, a dotyczy przypadku świętej Ludwiny z Schiedam, choroba przez stulecia wymykała się gruntownemu poznaniu. Pogłębiać się ono zaczęło dopiero w połowie wieku XIX. Zapewne nie bez związku z ujawnieniem tzw. dryftu genetycznego, skutkującego manifestacją specyficznej geografii i epidemiologii zachorowań. Do tego przyczyniły się osiągnięcia demografii i statystyki. Istotny był też ogromny postęp przyrodniczych nauk podstawowych oraz kliniki medycznej, w zakresie zarówno diagnostyki jak i terapii. Umożliwiły one Jean-Martin Charcotowi (w 1868 r.), kliniczne i anatomopatologiczne wyodrębnienie stwardnienia rozsianego jako osobnej jednostki chorobowej. Od tego czasu odsłonięto wiele mechanizmów patogenetycznych, ujawniono liczne czynniki sprzyjające rozwojowi choroby, wykorzystano zwierzęce modele eksperymentalne, podjęto niezliczoną ilość prób leczenia. Stwardnienie rozsiane pozostaje jednak wciąż poważnym wyzwaniem poznawczym i problemem społecznym. Nie wyjaśniono bowiem jednoznacznie etiologii i nie znaleziono sposobu trwałego wyleczenia. Istotą problemu społecznego jest fakt zachorowań w młodym wieku, długotrwałość leczenia i związane z tym koszty. Celem niniejszej pracy jest próba innego, bardziej otwartego spojrzenia na problem. Zamiast wyłącznie medycznej proponuje się perspektywę bardziej humanistyczną, a ściślej historiozoficzną (kulturową). Autor świadomie wybiera drogę pewnej demedykalizacji, lokując zagadnienie na pograniczu różnych dyscyplin. Poprzez poszerzenie i urozmaicenie aparatu badawczego można uzyskać bonusy, niebędące sumą prostego dodania metod właściwych poszczególnym dziedzinom. Jednocześnie za równie uprawnione uznać należy poszukiwanie innych punktów odniesienia. Osadzonych na przykład w antropologii medycznej, posługującej się metodami jakościowymi i ujęciem bardziej indywidualnym, stojącej pod tym względem w sprzeczności z biomedycyną, która operuje metodami ilościowymi [1]. Taki wieloaspektowy ogląd pozostaje w korelacji z żywym we współczesnej historiografii, tzw. kontekstem kulturowym i jego analizą. Pozostaje w zbieżności z pracami utrzymanymi w konwencji Nowej Historii Kultury i ikonologii. Odkrywają one charakterystyczne dla poszczególnych epok, światopoglądowe znaczenia symboli [2]. Znaczenia zmieniające się na przestrzeni dziejów, które siłą rzeczy musiały wpłynąć na percepcję naukową i społeczną omawianej choroby. Dziś mamy przecież zupełnie inną niż kiedyś wizję ciała. Inną – większą, rolę norm i inne pojęcie normatywności. Inną funkcję „konstytucji”, jako pomostu opisującego relacje między świadomością a ciałem, odmienną wreszcie definicję choroby. Historię sm można także traktować jako przykład kulturowej niemożności i wykładnik domniemanego kryzysu kreatywności. Zwracając uwagę na niebywałą niejednorodność i zróżnicowanie przypadków, może należałoby potraktować sm nie jako jednostkę chorobową, ale raczej jako alternatywny (ewolucyjny?) wariant rozwojowy? W badaniach natrafiano na anomalie, fakty, których obowiązujące teorie nie potrafiły wyjaśnić. Stawały się one tzw. termitami nauki, czyli zjawiskami podważającymi zasadność tych teorii. Tezom dotyczącym zagadkowej choroby, które wyłoniły się jako rezultat eksperymentów, medycznej spekulacji i społecznej kontemplacji, należałoby może przeciwstawić zupełnie nowe, inaczej sformułowane, antytezy. Filozofia i historia medycyny mogą się tu okazać przydatne, z założenia odgrywając rolę krytyczno-porządkującą. W pracy zwrócono uwagę na metodologię badań, jako pochodną zmieniających się doktryn epistemologicznych oraz metodykę zastosowania ich wyników. Na podstawie dostępnego piśmiennictwa zarysowano przebieg badań nad sm, zmiany w jego leczeniu oraz ich odbicie w historiografii medycznej. Są tu pozycje o charakterze biograficznym, biograficzno-literackim oraz oczywiście pragmatycznym. Dygresyjnie zasugerowano, że ogólny plan studiów nad poszczególnymi chorobami i zespołami chorobowymi bywa daleki od optymalnego wykorzystania dorobku historiografii. Kontekst kulturowy to określenie szerokie. Obejmuje zarówno pierwiastek spekulatywny, bliższy naukom społecznym, jak i eksperymentalny – praktyczny, właściwy naukom przyrodniczym. Kontekst ten jest wyraźny już u Hipokratesa, Demokryta i Celsusa (Trójnóg Glaukiasa), obecny w prądach bardziej współczesnych, zwłaszcza w naturalizmie materialistycznym Oświecenia, reprezentowanych w poglądach Giovanniego Battisty Morgagniego, Jiriego Prohaski i Xaviera Bichata. Sięga aż po teorię faktu naukowego Ludwika Flecka i logikę odkrycia naukowego Karla Poppera. Znajduje swoje odzwierciedlenie w filozofii nauk przyrodniczych Carla G. Hempela i jego krytyce tzw. automatyzmów poznawczych. Być może w dalszej konfrontacji tez (wykorzystującej także retrospekcję historyczną), z hermeneutycznym zbiorem antytez, powstanie w końcu wartościowa, twórcza synteza, która odpowiadając na pytanie o istotę sm, zaowocuje skutecznym narzędziem jego eradykacji. W przesłankach zgromadzonej dotychczas wiedzy (tzw. konstruktu pojęciowego) i dających się wyobrazić przyszłych badaniach nad stwardnieniem rozsianym, tkwi naturalny potencjał innowacji. Obserwując jak dynamicznie wzrastają możliwości technologiczne, można zakładać, że łatwiej będzie o weryfikację powstających hipotez i postulatów. Także z pomocą medycyny translacyjnej (i ważnej biostatystyki), czyli jednych z podstawowych narzędzi EBM (Evidence Base Medicine), medycyny opartej na faktach. To może być prawdziwa siła napędowa rozwoju kliniki układu nerwowego, ale także innych dziedzin medycyny. Wybitny znawca tematu, profesor Krzysztof Selmaj zdaje się to potwierdzać, zauważając, że: „Bezsprzecznie największe osiągnięcia w neurologii obserwujemy obecnie właśnie w zakresie diagnostyki i terapii stwardnienia rozsianego”.There are two basic pathogenic mechanisms in the course of the mysterious disease: inflammatory and degenerative. About 2,5 million people on the world, and about 45 thousand in Poland are stricken with this sickness. Many of them young, can’t expect rapid recovery. Individual, personal dramas influence common perception. Although the first description of multiple sclerosis dates from XIV century and is associated with Saint Ludvina of Schiedam, serious research started in the XIX century. Jean-Martin Charcot was the first who separated the disease as a distinct entity and made its comprehensive analysis. Despite of the great and multiform progress in all medical sciences we don’t know, how to cure this ailment effectively. Mankind succeed in many dangerous epidemics, but still has difficulty to solve the problem of multiple sclerosis. Both: with reference to reasons and decisive treatment. Although professor Krzysztof Selmaj, the leading Polish scientist in this branch of knowledge, is arguing, that the most important accomplishments in neurology is connected exactly with ms studies. We can appreciate these studies as the main and promising direction in solving other difficult problems in neurology, like: Parkinson Disease and Alzheimer Dementia. But multiple sclerosis is not only a medical problem. It is also an important cultural phenomenon, and of course the global challenge. Probably a more discerning, interdisciplinary attitude and work would be useful and creative. It would help to solve some serious problems. This work present the historical and philosophical (methodical) review of ms research. Maybe the humanities, and their vistas will achieve another, additional inspiration in our struggle with the disease