Romance lovers – paragons of virtue or a cause of moral corruption in young people?

The article addresses the problem of ambivalent perception of baroque romances, criticised by old Polish moralists and yet increasingly popular among numerous readers, particularly in the first half of the 18th century. Those opposed to this type of literary work accused it of causing moral corruption in young people by depicting love adventures and undermining traditional behaviours, while supporters of the genre considered such stories to provide models of new emotional sensitivity and create an opportunity for love education and mastering the skills necessary to build a happy relationship.Iwona Maciejewska, dr hab., adiunkt w Zakładzie Literatury Epok Dawnej i XIX Wieku w Instytucie Polonistyki i Logopedii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W badaniach koncentruje się głównie na literaturze XVII i I połowy XVIII w., czego wyrazem są m.in. książki Narracja w polskim romansie barokowym (2001) oraz Miłość i erotyzm w piśmiennictwie czasów saskich (2013). Wśród podejmowanych zagadnień znajdują się również kwestie związane z pisarstwem kobiet w staropolszczyźnie, co znamionują zarówno artykuły o poszczególnych autorkach, jak i redagowane tomy Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie (2008, wspólnie z Krystyną Stasiewicz) oraz Tożsamość kobiet w Polsce, t. 1: Od czasów najdawniejszych do XIX wieku (2016). W ramach grantu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki opracowała wraz z Katarzyną Zawilską edycję listów Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła (2016).Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieDrużbacka E., Przykładne z wiernej i statecznej miłości małżeństwo ozdoba kraju, poczciwością, obyczajami chwały godnemi słynące, wierszem od matki tejże pary z życzeniem im od Boga dalszego błogosławieństwa opisane, a dla pamięci o niej Wielmożnym Ichmościom Dzieciom: Andrzejowi i Mariannie Wiesiołowskim, łowstwu ziemie wieluńskiej ofiarowane roku Pańskiego 1753 dnia 1 miesiąca stycznia, Biblioteka Ossolineum, rkps, sygn. 13 II.Historyja Ormunda, królewicza numidyjskiego, z Libeiną, cesarzówną jerozolimską, z pięknymi i ciekawymi awanturami (...), Biblioteka Ossolineum, rkps sygn. 2489/I.Radziwiłł H. F., Diariusz zaczęty od roku 1746, rkps, Kolekcja Tomasza Niewodniczańskiego, depozyt Zamku Królewskiego w Warszawie, sygn. 100.Radziwiłł M. K., Diariusz, Archwium Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów, dz. VI, sygn. 80-a.Drużbacka E., Historyja chrześcijańska księżnej Elefantyny Eufraty (...), Poznań 1769.Drużbacka E., Historyja Ortobana, wyd. A. Lange, „Lamus” 1912, t. 4.Drużbacka E., Fabuła o książeciu Adolfie, w: taż, Zbiór rytmów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych (...), Warszawa 1752.Falęcki H., Melancholia II zbawienna z nauką różnym stanom, w: tenże, Wojsko serdecznych afektów (…), Poznań 1746.„Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła”. Listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744–1759, wstęp i oprac. I. Maciejewska i K. Zawilska, Olsztyn 2016.Matuszewicz M., Diariusz życia mego, oprac. i wstęp B. Królikowski, komentarz Z. Zielińska, t. 2: 1758‒1764, Warszawa 1986.Niemiryczowa A. z Jełowieckich, Feniks rzadki na świecie, to jest przyjaciel w różnych intrygach i awanturach stateczny (...) pan Walewski, wojewodzic chełmiński (...), wierszem polskim z francuskiego (...) opisany (...), [Lwów] 1750.Raczyński J. N., Historyja angielska politico-moralis Hipolita milorta z Duglas z Julią, córką hrabi z Warwiku, awantury przyjaźni opisująca (...), Poznań 1743.Rubinkowski J. K., Awantura albo historyja światowe rewolucyje i niestatecznego alternatę szczęścia zamykająca (...) z języka francuskiego wytłumaczona (...). [Historyja o Chryzeidzie i Arymancie], [Toruń] 1741.Wieruszewski K., Fama polska publiczne stany i młódź szlachetną informująca, Poznań 1720.Zatorski A. P.], Przydatek do uwag zupełnemu stanowiących się szczęściu służących etc. osobliwy, przez tego, co i przed tym Podgórzanina Ich Mciów Kawalerów ciekawości i pożytkowi poświęcony, to jest listów rozlicznych do delikatnej o pozwoloną przyjaźń negocyjacyi służących tomików dwa (...), Wrocław 1760.[Zatorski A. P.], Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służące, przez pewnego Podgórzanina, powszechnej Ich Mciów Kawalerów Polskich (stanu mianowicie rycerskiego) ciekawości i honorowi poświęcone, Wrocław 1768.Bobek W., „Argenida” Wacława Potockiego w stosunku do swego oryginału, Kraków 1929.Cieński A., Pamiętnikarstwo polskie XVIII wieku, Wrocław 1981.Dziechcińska H., Maria Beata Zawiszanka – tłumaczka francuskiego romansu, [w:] Barok polski wobec Europy. Sztuka przekładu. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej w Warszawie, 15‒17 września 2003 roku, red. A. Nowicka-Jeżowa i M. Prejs, przy współpracy K. Wierzbickiej i T. Wierzchowskiego, Warszawa 2005, s. 277–283.Grześkowiak R., „Bardzo ja lubił z jej przedziwnych awantur”. O czytelniczej recepcji „Banialuki” do początków XIX w., [w:] W kręgu Kaliope. Epika w dawnej literaturze polskiej i jej konteksty. Prace ofiarowane Profesor Ludwice Ślękowej, red. A. Oszczęda, J. Sokolski, Wrocław 2010, s. 268‒277.Judkowiak B., Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Poznań 2013.Klimowicz M., Narodziny romansu listownego w literaturze polskiej XVIII wieku, „Pamiętnik Literacki” 1958, z. 4.Kulesza-Woroniecka I., Rozwody w rodzinach magnackich w Polsce XVI–XVIII wieku, Poznań–Wrocław 2002.Kukulski L., Sobieski epistolograf, [w:] Literatura, komparatystyka, folklor: księga poświęcona Julianowi Krzyżanowskiemu, red. M. Bokszczanin, S. Frybes, E. Jankowski, Warszawa 1968.Maciejewska I., „Przydatek do uwag” Aleksandra Pawła Zatorskiego – między konwencją romansu i listownika, [w:] W kręgu Kaliope. Epika w dawnej literaturze polskiej i jej konteksty. Prace ofiarowane Profesor Ludwice Ślękowej, red. A. Oszczęda, J. Sokolski, Wrocław 2010, s. 207–217.Maciejewska I., Ciało w konkurach. Aleksandra Pawła Zatorskiego porady szczęściu małżeńskiemu służące, „Litteraria Copernicana” 2012, t. 1(9): Ciało w literaturze wieków dawnych, red. P. Bohuszewicz, I. Szczukowski.Maciejewska I., Między przyjaźnią a miłością – o trudności w rozróżnianiu pojęć w piśmiennictwie staropolskim, [w:] Przyjaźń w kulturze staropolskiej, red. A. Czechowicz, M. Trębska, s. 265–273.Maciejewska I., Między Wenerą a Marsem. Wojny, bitwy, pojedynki w świecie barokowych romansów, [w:] Wojny, bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej, red. W. Pawlak, M. Piskała, Warszawa 2011, s. 331–342.Maciejewska I., Miłość i erotyzm w piśmiennictwie czasów saskich, Olsztyn 2013.Maciejewska I., Zawilska K., „… bo do kond bys obrocił twoie drogi Ja choc piechotą wszędzie za Tobą bym poszła”. O języku wyznań miłosnych Magdaleny z Czapskich Radziwiłłowej, „Barok” 2011 półrocznik XVIII/2 (36).Maciejewska I., Narracja w polskim romansie barokowym, Olsztyn 2001.Michałowska T., Romans XVII i pierwszej połowy XVIII wieku. Analiza struktury gatunkowej, [w:] Problemy literatury staropolskiej, Seria I, red. J. Pelc, Wrocław 1972, s. 439–440.Miszalska J., „Kolloander wierny” i „Piękna Dianea”. Polskie przekłady włoskich romansów barokowych w XVII wieku i w epoce saskiej na tle ówczesnych teorii romansu i przekładu, Kraków 2003.Penkała A., Przeciw prawu, tradycji i obyczajowi. Sprawy procesowe szlacheckich małżeństw w księgach sądów grodzkich z terenu województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków 2017.Stasiewicz K, Elżbieta Drużbacka – najwybitniejsza poetka czasów saskich, Olsztyn 1992.Stasiewicz K., Nowy romans Drużbackiej czy tłumaczenie utworu francuskiego?, [w:] Barok polski wobec Europy. Sztuka przekładu. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej w Warszawie, 15‒17 września 2003 roku, red. A. Nowicka-Jeżowa i M. Prejs, przy współpracy K. Wierzbickiej i T. Wierzchowskiego, Warszawa 2005, s. 284–301.Stasiewicz K., Wyobraźnia erotyczna Elżbiety Drużbackiej, [w:] Wyobraźnia epok dawnych: obrazy – tematy – idee, red. J. K. Goliński, Bydgoszcz 2001 [druk 2002], s. 351–373.Teusz L., Wojciecha Stanisława Chrościńskiego późnobarokowa epika biblijna. „Józef do Egiptu od braci przedany”, „Job cierpiący”, „Aman”, Poznań 2011.Żeleński (Boy) T., Marysieńka Sobieska, Warszawa 1956.28329