Старабеларускае пісьменства і анамастыка на землях Вялікага Княства Літоўскага. Выбраныя праблемы

Studies presented in the volume have been devoted to selected genres of Old Belarusian literature (15th-18th century) and naming procedures in the territory of the Grand Duchy of Lithuania (GDL). The monograph consists of two parts. In the first part the language of selected monuments of writing that represent translations (belles-lettres), chronicles and lexicography has been discussed. The second part comprises the questions of onimic categories, their nature and their role in the multi-ethnic space of the Grand Duchy of Lithuania and Podlasie. The attempt has been made to introduce linguistic issues, superior in the analysis, into a broad cultural context. Multiethnicity and multiculturalism of the state in which the linguistic system of Ruthenian was developing as well as external contacts of GDL have been defined as important nonlinguistic determinants. The most emphatic instance of their influence on Ruthenian is represented by a great amount of borrowings from the Polish language and Western European languages as a result of various relations between GDL and the Crown of the Polish Kingdom. Ruthenian lands of GDL had contacts with South Slavic countries through Cyril and Methodius` tradition of Kievan Rus. Their traces can also be found in Old Belarusian monuments of writing.Prezentowane w tomie studia i szkice poświęcone zostały wybranym gatunkom piśmiennictwa starobiałoruskiego XV–XVIII w. oraz nazewnictwu własnemu na ziemiach WKL. W pierwszej części dwudzielnej monografii główny przedmiot opisu stanowił język kilku zabytków reprezentujących literaturę przekładową (beletrystykę), latopisarstwo oraz leksykografię. Na drugą jej część złożyły się zagadnienia związane z funkcjonowaniem różnych kategorii onimicznych w wieloetnicznej przestrzeni WKL i Podlasia. Problematyce językoznawczej, traktowanej tu jako nadrzędna w prowadzonych analizach, towarzyszyły próby wpisania jej w szerszy kontekst kulturowy. Za ważne pozalingwistyczne determinanty, bezpośrednio lub pośrednio kształtujące system językowy ruszczyzny, uznano wieloetniczność i wielokulturowość państwa, w której się ona rozwijała, a także kontakty zewnętrzne WKL. Książka jest wyrazem zainteresowania autorki zagadnieniami funkcjonowania i ewolucji języka starobiałoruskiego w warunkach złożonej sytuacji etnolingwistycznej, sprzyjającej wzajemnym kontaktom i wpływom językowym, których najbardziej znamiennym przejawem były związki rusko-polskie. Jednocześnie badane źródła są świadectwami kultury duchowej, łączącej ruskie ziemie WKL z tradycją i cywilizacją europejską, jak chociażby przywoływany w monografii Kodeks Raczyńskich – manuskrypt z XVI–XVII w., zawierający m.in. jedyny zachowany w słowiańszczyźnie przekład prozą legendy o rycerzu Tristanie.Publikacja sfinansowana ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach dotacji na utrzymanie potencjału badawczego, przyznanej Wydziałowi Filologicznemu Uniwersytetu w Białymstokul.citko@uwb.edu.plUniwersytet w BiałymstokuAbramowicz Z., 2000, Żydowskie nazwy patronimiczne na tle kultury słowiańskiej, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 2. Nazwy własne na pograniczach kulturowych, Białystok, s. 13–19.Barszczewska N., Jankowiak M., 2012, Dialektologia białoruska, Warszawa.Bartula C., 1981, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro­‑cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym, Warszawa.Bednarczuk L., 1996, Nazwiska i przezwiska etniczne mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego, cz. 1: Utworzone od etnonimów bałtyckich, [w:] Wilno i Kresy PółnocnoWschodnie, III: Polszczyzna Kresowa, Białystok, s. 7–41.Bednarczuk L., 1999, Stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kraków.Bednarczuk L., 2000, Nazwiska i przezwiska etniczne mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego, cz. 2: Utworzone od etnonimów słowiańskich i innych, [w:] Wilno i Ziemia Mickiewiczowskiej Pamięci, III: W kręgu języka, Białystok, s. 9–43.Bednarczuk L., 2007, Związki i paralele fonetyczne języków słowiańskich, Warszawa.Bednarczuk L., 2010, Językowy obraz Wielkiego Księstwa Litewskiego. Millennium Lithuaniae MIX–MMIX, Kraków.Bednarczuk L., 2018, Początki i pogranicza polszczyzny, Kraków.Białoruski Tristan. Rękopis ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, oprac. i przekład L. Citko, 2018, Poznań.Biolik M., 1987, Hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski, Olsztyn.Mironowicz A., 2003, Bractwa cerkiewne w Rzeczypospolitej, Białystok.Mironowicz A., 2004, Drukarnie bractw cerkiewnych, [w:] Mironowicz A., Pawluczuk U., Chomik P. (red.), Prawosławne oficyny wydawnicze w Rzeczypospolitej, Białystok.Mironowicz A. (red.), 2014, Rękopisy supraskie w zbiorach krajowych i obcych, Białystok.Mironowicz A., 2015, Nieznane losy pierwszych ihumenów supraskich, Białystok.Mordań M., 2018, Chrześcijańskie dziedzictwo imiennicze utrwalone w nazwiskach mieszkańców Bielska Podlaskiego, Hajnówki i Siemiatycz, Białystok (komputeropis pracy doktorskiej).Moszyński L., 1984, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa.Moszyński L., 1986, Staropolskie odimperatywne nazwy heraldyczne, [w:] Nazwy własne a wyrazy pospolite w języku i tekście, Opole, s. 175–195.Mrózek R., 2004, Nazwy własne jako przedmiot badawczy onomastyki, [w:] Mrózek R. (red.), Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, Katowice, s. 7–19.Mrózek R., 2005, Nazwy terenowe, [w:] Rzetelska­‑Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Kraków, s. 231–257.Muir L., 1979, The Serbo­‑Russian Tristan and the French Prose Tristan, “Bibliographical Bulletin of the International Arthurian Society”, Vol. XXXI, s. 217–227.Błońska M., Bułhak H., 1993, Na tropach książek cyrylickich wydawanych w państwie polsko­‑litewskim w XV–XVIII wieku. Próba charakterystyki, [w:] Rusek J., Witkowski W., Naumow A. (red.), Najstarsze druki cerkiewnosłowiańskie i ich stosunek do tradycji rękopiśmiennej, Kraków, s. 179–189.Nalepa J., 1964, Jaćwięgowie, Białystok.Narbutt O., 1979, Historia i typologia ksiąg liturgicznych bizantyjsko­‑słowiańskich. Zagadnienie identyfikacji według kryterium treściowego, Warszawa.Narbutt T., 1846, Pomniki do dziejów litewskich: Kronika litewska (Bychowca), Wilno.Naumow A., 1993, Teologiczny aspekt druku (na materiale najstarszych wydań cerkiewnosłowiańskich), [w:] Rusek J., Witkowski W., Naumow A. (red.), Najstarsze druki cerkiewnosłowiańskie i ich stosunek do tradycji rękopiśmiennej, Kraków, s. 79–91.Naumow A., 1996, Wiara i historia, Kraków.Naumow A., 2002, Domus divisa. Studia nad literaturą ruską w I. Rzeczypospolitej, Kraków.Naumow A., 2005, Monaster supraski jako jeden z głównych ośrodków kulturalnych Rzeczypospolitej, [w:] Charkiewicz J. (red.), Z dziejów Monasteru Supraskiego: materiały międzynarodowej konferencji naukowej „Supraski monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogarodzicy i jego historyczna rola w rozwoju społeczności lokalnej i dziejach państwa”, Supraśl–Białystok 10–11 czerwca 2005, Białystok, s. 105–116.Niedźwiecka A., 2007, Nazwy ulic i osiedli w Grajewie, „Polszczyzna Mazowsza i Podlasia”, t. XI, Łomża, s. 147–159.Nosowicz J., 1999, Semantyczne typy nazw ulic woj. białostockiego, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Nazewnictwo na pograniczach językowych, Białystok, s. 227–236.Nowowiejski B., 2010, Z zagadnień kontaktów językowych, Białystok.Bobowska­‑Kowalska M. (oprac.), 1995, Nazwy heraldyczne. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 6, Kraków.Obrębska­‑Jabłońska A., 1993, Elementy litewskie w mikrotoponimii wschodniej Białostocczyzny, [w:] Smułkowa E. (red.), Śladami żywego języka. Wybór pism, Warszawa.Ochmański J., 1967, Nad „Kroniką Bychowca”, „Studia Źródłoznawcze”, t. XII, Warszawa–Poznań.Ochmański J., 1990, Historia Litwy, Wrocław–Warszawa–Kraków.Oleksicki A., 1981, Rozwój przestrzenny i struktura ludności Białegostoku w XVIII wieku, [w:] Wyrobisz A. (red.), Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII w., Warszawa, s. 31–90.Otrębski J., 1963, Slawizacja litewskich nazw wodnych i miejscowych, „Z polskich studiów slawistycznych”, seria 2, Językoznawstwo, Warszawa, s. 267–286.Pidłypczak­‑Majerowicz M., 2005, Język ksiąg religijnych Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej w XVII–XVIII wieku, [w:] Lizisowa M. T. (red.), Kultura i języki Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kraków 2005, s. 213–222.Pihan­‑Kijasowa A., 2002, Z dziejów najstarszych wpływów języka rosyjskiego na polszczyznę, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Studia Językoznawcze” IX (XXIX). Poznań, s. 131–145.Polidori F. L., 1864, La Tavola ritonda, o L’istoria di Tristano. T. 1. Bologna: G. Romagnoli https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&-cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjmppCniMvZAhXGWSwKHRdcBE8QFgguMAE&url=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flatavolaritonda01bancgoog&usg=AOvVaw2–3SD0tMJ­‑WRncUz4BnxeS [dostęp 02.03.2018].Rabiej P., 2013, Dokumenty unii horodelskiej, [w:] 1413 m. Horodlės aktai (Dokumentai ir tyrinėjimai). Akty Horodelskie z 1413 roku (Dokumenty i studia), Vilnius–Kraków, s. 83–110.Reczek J., 1969, Pochodzenie imienia Witold, „Onomastica”, nr 14, s. 144–161.Bogdanowicz E., 2006, Nazwiska z komponentem -k- w części sufiksalnej na podstawie XVIII­‑wiecznych ksiąg metrykalnych południowej Białostocczyzny, [w:] Abramowicz Z., Bogdanowicz E. (red.), Onimizacja i apelatywizacja, Białystok, s. 337–343.Rachuba A., Kiaupienė J., Kiaupa Z., 2009, Historia Litwy. Dwugłos polsko­‑litewski, Warszawa.Radziukiewicz A., 2017, Bliski mi Wschód, Białystok.Rembiszewska D. K., 2004, Nazwy łąk, pól i pastwisk nad Narwią w okolicach Tykocina, [w:] Dobroński A., Grębecka W. (red.), Narew w dziejach i współczesności Mazowsza i Podlasia, Łomża, s. 115–121.Richhardt R., 1957, Polnische Lehnwörter im Ukrainischen, Berlin.Rieger J., 2001, Kontakty polsko­‑ukraińskie i polsko­‑białoruskie, tenże: Kontakty polskor-osyjskie, [w:] Bartmiński J. (red.), Współczesny język polski, Lublin, s. 544–549, 549–551.Rospond S., 1979, Terminologia topograficzna w nazewnictwie geograficznym, [w:] Kucała M., Rymut K. (red.), Opuscula Polono­‑Slavica, Wrocław–Warszawa, s. 306–312.Rusek J., 1993, Oktoich Szwajpolta Fiola a rękopiśmienne Oktoichy w księgozbiorach polskich, [w:] Rusek J., Witkowski W., Naumow A. (red.), Najstarsze druki cerkiewnosłowiańskie i ich stosunek do tradycji rękopiśmiennej, Kraków, s. 37–44.Rymut K., 2005, Nazwiska, [w:] Rzetelska­‑Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne, Kraków, s. 143–160.Rzetelska­‑Feleszko E., 2005, Nazwy miejscowe, [w:] Rzetelska­‑Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne, Kraków, s. 191–230.Rzetelska­‑Feleszko E., 2007, Onomastyka kulturowa, [w:] Cieślikowa A., Czopek-Kopciuch B., Skowronek K. (red.), Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, Kraków, s. 57–62.ks. Borkowski A., 2013, Wpływy bizantyjsko­‑bałkańskie na ziemiach polskich na przykładzie Kodeksu Supraskiego, „Elpis”, XV (XXVI), z. 27 (40), s. 63–68.Safarewicz J., 1950, Polskie imiona osobowe pochodzenia litewskiego, „Język Polski”, t. XXX, s. 113–119.Sajewicz M., 1997, O białorusko­‑ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie, „Rozprawy Slawistyczne”, t. XII: Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Lublin, s. 91–107.Sajewicz M., 2013, Nazwiska patronimiczne z formantem -uk w powiecie hajnowskim na Białostocczyźnie na tle ogólnopolskim, Lublin.Sędziak H., 2004, Nazwy najstarszych grodów i osad w dorzeczu Narwi, [w:] Dobroński A., Grębecka W. (red.), Narew w dziejach i współczesności Mazowsza i Podlasia, Łomża, s. 93–112.Sgambati E., 1977–1979, Note sul Tristano bielorusso, “Ricerche Slavistiche”, Vol. 24–26, s. 33–53.Siemaszko A. (rec.), 2014, O historii Monasteru Supraskiego i jego bibliotece: uwagi do książki: „Rękopisy supraskie w zbiorach krajowych i obcych: katalog rękopisów supraskich”, oprac. Antoni Mironowicz et al., Wyd. Libra, Białystok 2014, ss. 392, „Studia Podlaskie”, t. XII, s. 189–246.Sławski F., 2011, Słowotwórstwo, słownictwo i etymologia słowiańska, Kraków.Smułkowa E., 2002, O polsko­‑białoruskich związkach językowych w aspekcie czasowym i terytorialnym, [w:] Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, Warszawa, s. 293–305, przedruk.Sopek C., 1989, Nazewnictwo ulic Bielska Podlaskiego od końca XVIII w. do czasów współczesnych, „Białostocczyzna”, nr 4 (16), s. 30–33.Stang Ch. S., 1935, Die westrussische Kanzleisprache des Grossfürstentums Litauen, Oslo.Brazgunou A., 2013, Europejski romans historyczny i rycerski w przekładach białoruskich XV–XVII wieku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. IX, s. 9–30.Stankiewicz J., 1936, (rec.), Ch. Stang, Die westrussische Kanzleisprache des Grossfürstentums Litauen, Oslo 1935, „Balticoslavica”, t. II, Wilno, s. 374–399.Stieber Z., 1979, Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, Warszawa.Stipčević V. B. (red.), 2013, Hrvatska srednjovjekovna proza I. Legende i romani. Priredila i transkribirala Vesna Badurina Stipčević, Zagreb.Suszko H., 2003, Latopis hustyński. Opracowanie, przekład i komentarze, Wrocław.Šrámek R., 1972, Toponymické modely a toponymický system, „Slovo a slovesnost”, nr 33, s. 304–318.Taszycki W., 1946, Słowiańskie nazwy miejscowe. Ustalenie podziału, Kraków.Tichoniuk B., 2000, Imiona i ich formy na pograniczu polsko­‑białoruskim od XVI wieku do roku 1839, Zielona Góra.Tichoniuk B., 2003, O pochodzeniu nazwisk typu: Klimuk – Klimiuk, Kuźmuk – Kuźmiuk, [w:] Kondratiuk M., Siegień B. (red.), Droga ku wzajemności: Polsko­‑białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, Białystok, s. 23–27.Tyszkiewicz J., 2004, Różnoetniczne osadnictwo w górnym dorzeczu Narwi przed 1500 rokiem, [w:] Parafianowicz H. (red.), Białystok: Miasto przyjazne? Mniejszości narodowe i wyznaniowe w dziejach Ziemi Podlaskiej, Białystok, s. 7–16.Urbańczyk S., 1963, Charakterystyka staropolskich zapożyczeń wyrazowych z języka ukraińskiego, [w:] Milewski T., Safarewicz J., Sławski F. (red.), Studia linguistica in honorem Thaddaei Lehr­‑Spławiński, Warszawa, s. 437–444.Brückner A., 1886, Ein weissrussischer Codex miscellaneus der Gräflich­‑Raczyński’schen Bibliothek in Posen, „Archiv für slavische Philologie“, Bd. IX, s. 345–391.Walczak B., 1997, Słownictwo obcego pochodzenia na warsztacie badacza: problem granic „głębokości” opisu genetycznego, „Prace Slawistyczne”, nr 105, s. 269–279.Walczak B., 1999, Zapożyczenia leksykalne: teoria i metodologia badań, [w:] Nowowiejski B. (red.), Polszczyzna północno­‑wschodnia, nr 2, Białystok, s. 69–107.Walczak B., 2006, Z teorii i metodologii badań nad zapożyczeniami leksykalnymi (zapożyczenia i przeniknięcia), [w:] Nowowiejski B. (red.), Wokół polszczyzny dawnej i obecnej, Białystok, s. 425–434.Walczak B., 2012, Piotr Skarga (1536–1612) – kontrreformacyjny polemista, hagiograf i kaznodzieja, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 19 (39), z. 2, s. 173–179.Walczak B., 2017, Prolegomena historyczne – wielojęzyczność w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, „Białostockie Archiwum Językowe”, t. 17, s. 255–268.Walczak B., 2018, Ruszczyzna – drugi język Rzeczypospolitej, [w:] Citko L. (red.), Języki ruskie w rozwoju historycznym i kontaktach z polszczyzną, Białystok, s. 277–287.Wiśniewski J., 1964, Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko­‑rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII w., „Acta Baltico­‑Slavica”, t. I, s. 115–135.Wiśniewski J., 1980, Zarys dziejów osadnictwa na Białostocczyźnie, [w:] Glinka S., Obrębska­‑Jabłońska A., Siatkowski J. (red.), Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. I, Wrocław, s. 14–27.Witkowski W., 1963, Grafika i pisownia Leksykonu Pamby Beryndy, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze”, nr 5, Kraków.Witkowski W., 1964, Fonetyka Leksykonu Pamby Beryndy, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze”, nr 7, Kraków.Bubak J., 1986, Proces kształtowania się nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Kraków.Witkowski W., 1992, O polszczyźnie bazyliańskiego słownika supraskiego z 1722 r., [w:] Handke K., (red.) Słowiańskie pogranicza językowe. Zbiór studiów, Warszawa, s. 209–213.Witkowski W., 2000, Dzieje przenikania terminologii religijnej kościoła bizantyjskiego do języka polskiego, tudzież terminologii religijnej kościoła rzymskiego do języka ukraińskiego, [w:] Stępień S. (red.), Polska­‑Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5, Przemyśl, http://www.pwin.pl/Publikacje/witkowski_art.html [dostęp 15.12.2013].Witkowski W., 2013, Jeszcze raz o najdawniejszych zapożyczeniach ruskich (wschodnio-słowiańskich) w języku polskim, „Rocznik Slawistyczny”, t. LXII, s. 159–167.Wojciechowski T., 1873, Chrobacya: rozbiór Starożytności Słowiańskich, t. 1, Kraków.Woltanowski A., Urwanowicz J. (red.), 1997, Grodno w XVIII wieku. Miasto i ludność (na tle trendów rozwojowych od średniowiecza do 1939 roku), Białystok.Wyrobisz A., 1981, Podlasie w Polsce przedrozbiorowej, [w:] Wyrobisz A. (red.), Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII w., Warszawa, s. 173–210.Zaręba A., 1961, Wpływy polszczyzny na słownictwo innych języków słowiańskich, „Język Polski”, XLI, s. 1–19.Zdancewicz T., 1966, Wpływy białoruskie w polskich gwarach pod Sejnami, Poznań.Zieliński B., 2018, Słowiańskie drogi legendy o Tristanie i Izoldzie, [w:] Białoruski Tristan. Rękopis ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu. Opracowanie i przekład: L. Citko, Poznań, s. 408–413.Złotkowski P., 2017, Antroponimia historyczna mieszczan i chłopów Brańska i okolic w ujęciu statycznym i dynamicznym, Lublin.Buczyński M., 1962, Nazwy dzielnic i przedmieść Lublina, „Rocznik Lubelski”, t. V, s. 251–268.Аванесаў Р. І. (рэд.), 1964, Нарысы па беларускай дыялекталогіі, Miнск.Батвіннік M., 2003, Азбука на ўсе часы, Мінск.Баханькоў А. Я., 1970, Гістарычная лексікалогія беларускай мовы, Мінск.Блінава Э., Мяцельская Е., 1980, Беларуская дыялекталогія, Miнск.Бодянский О. М., 1846, О поисках моих в Познанской публичной библиотеке, [w:] Чтения в Обществе истории и древностей российских при Московском университете, кн. I, Москва, с. 3–32.Бразгуноў A. (yклад., расчытанне, прадм., камент.), 2009, Беларускія Александрыя, Троя, Трышчан…: перакладная белетрыстыка Беларусі XV–XVII стст., Мiнск.Булыка А. М., 1970, Развіццё арфаграфічнай сістэмы старабеларускай мовы, Мінск.Булыка A. M., 1972, Даўнія запазычанні беларускай мовы, Miнск.Булыка А. M., 1980, Лексічныя запазычанні ў беларускай мове XIV–XVIII стст., Miнск.Булыка А. М., Жураўскі A. I., Крамко I. I., 1979, Гістарычная марфалогія беларускай мовы, Miнск.Buczyński M., 1966, Nazwy ulic i placów Lublina, „Onomastica”, XI, s. 136–181.Булыка A. M., Жураўскі A. I., Kрaмкo I. I., Свяжынскi У. M., 1988, Moвa бeлaрускай пiсьменнасцi XIV–XVIII стст., Miнск.Вайтовіч Н., 1977, Баркалабаўскі летапіс, Мінск.Вэкслер П., 2004, Гістарычная фаналогія беларускае мовы, Мінск.Веселовский А. Н., 1888, Бѣлорусскiя повѣсти о Тристанѣ, Бовѣ и Аттилѣ въ Познанской рукописи конца XVI вѣка, «Сборникъ Отдѣленія русскаго языка и словесности Императорской Академіи Наук», т. 44, № 3, Санкт­‑Петербург.Гапоненка I. А., 2012, Лексіка беларускай літаратурнай мовы XIX – пачатку XX ст. Асаблівасці станаўлення і развіцця, Мінск.Гардзееў Ю., 2008, Магдэбургская Гародня, Гародня–Вроцлаў.Грачыёці C., 2016, Пра даследаванні беларускага «Трышчана» ў Iталіі, «Беларускі Гістарычны Агляд», т. ХХIII, № 1–2 (44–45), с. 145–162.Добрянский Ф. Н., 1882, Описание рукописей Виленской Публичной Библиотеки церковнославянских и русских, Вильно.Житецкiй П., 1889, Очеркъ литературной исторiи малорусскаго нарѣчiя въ XVII вѣкѣ. С приложенieмъ словаря книжной малорусской рѣчи по рукописи XVII вѣка, Киевъ.Жураўскі A., 1961, Да пытання аб асноўных тыпах старажытнай беларускай літаратурна­‑пісьмовай мовы, [w:] Працы Інстытута мовазнаўства АН БССР, вып. 8, Мінск, с. 106–116.Bugajska M., 2017, Polskie ekwiwalenty cerkiewnosłowiańskich nazw środków płatniczych i jednostek monetarnych w „Leksykonie supraskim” z 1722 roku – analiza leksykalna, „Polonica”, XXXVII (37), s. 91–103.Жураўскі A., 1967, Гісторыя беларускай літаратурнай мовы, т. I, Мінск.Жураўскі A., 1981, Польскія элементы у парадыгме деяслова старабеларускай пісменнасці, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, т. XX, с. 253–260.Жураўскі А., 2006, Апошняя старабеларуская друкаваная кніга, [w:] Citko L., Siegień B. (red.), Gwary i onomastyka pogranicza polsko­‑wschodniosłowiańskiego i słowiańsko­‑bałtyckiego, Białystok, s. 391–402.Жучкевич В. A., 1968, Топонимика Белоруссии, Минск.Жыдовіч М. А., 1969, Назоўнік у беларускай мове, ч. I: Адзіночны лік, Мінск.Заимов Й. (рeд.), 1982–1983, Супрасълски или Ретков сборник, т. I–II, София.Золтан A., 2014, Interslavica. Исследования по межславянским языковым и культурным контактам, Москва.Кавалёў С., 2005, Літаратура Беларусі позняга Рэнесансу: жанры, творы, асобы, Мінск, http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=18433 [dostęp 27.10.2018].Карский Е. Ф., 1921, Белорусы. III. Очерки словесности белорусского племени. 2. Старая западно­‑русская писменность, Петроград.Карский Е. Ф., 1955, Белорусы. Язык белорусского народа, вып. 1, Москва.Būga K., 1958–1962, Rinktiniai raštai, t. I–III, Vilnius.Карский Е. Ф., 1956, Белорусы. Язык белорусского народа, вып. 2–3, Moсква.Кіпель З., 1997, Беларуская перакладная літаратура XV–XVII стст. як мост паміж Усходам і Захадам, [w:] Беларусіка = Albaruthenica, кн. 6, ч. 2, Мінск, с. 175–181.Клімаў І. П., 2012, Евангелле ў перакладзе Васіля Цяпінскага, Мінск.Клімчук Ф. Д., 1983, Гаворкі заходняга Палесся. Фанетычны нарыс, Miнск.Koнотоп A., 2005, Cyпрасльский Ирмологион 1598–1601 гг., eго cyдьбa и историческое значение, [w:] Charkiewicz J. (red.), Z dziejów Monasteru Supraskiego: materiały międzynarodowej konferencji naukowej „Supraski monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogarodzicy i jego historyczna rola w rozwoju społeczności lokalnej i dziejach państwa”, Supraśl–Białystok, 10–11 czerwca 2005, Białystok, s. 199–206.Лабынцев Ю. А., Щавин