Memlükler döneminde vezirlik (1250-1517)

Memlükler döneminde vezirlik, niyâbetü’s-saltana görevinin varlığı sebebiyle daha önceki devletlerdeki vezirliğin güç ve önemine ulaşamamıştır. Bilindiği gibi, Memlükler öncesinde vezirler devletin idarî, siyasî ve malî sahalarında söz sahibi olup halife veya sultandan sonra ikinci güç sahibi kimselerdi. Oysa Memlükler dönemindeki vezirlerin yetki alanı genelde maliye ile sınırlı kalmıştır. Fâizî, Bahaeddin b. Hinnâ ve İbnü’s-Sel’ûs örnekleriyle bazı asker kökenli vezirler hariç hiçbir zaman ümeranın üstünde bir güce sahip olamamışlar, kendi görev alanları dışındaki idarî mekanizmaya müdahale edememişlerdir. Memlükler döneminde vezirlik birbirinden farklı üç dönem geçirmiş ve her dönemde biraz daha önemini yitirmiştir. İlk dönemdeki vezirler, özellikle Fâizî, Bahaeddin b. Hinnâ ve İbnü’s-Sel’ûs olmak üzere diğer dönemlerdekilere nispetle daha etkin görev yapmışlardır. Sır kâtipliği görevinin ihdasıyla dîvânü’l-inşâyı idare görevleri ellerinden alınmışsa da, henüz nezâretü’l-hâs görevi ortaya çıkmadığından maliyenin esas idarecisi olmayı sürdürmüşlerdir. İkinci dönemde, nezâretü’l-hâssın ihdas edilmesiyle birlikte vezirlik gücünü büyük ölçüde kaybetti. O kadar ki nezâretü’l-hâssı ihdas eden el-Melikü’n-Nasır Muhammed b. Kalavun döneminde aralıklarla iki defa ortadan kaldırıldı. Bu sultanın ardından tekrar vücuda getirildiğinde de bir daha asla eski güç ve önemine ulaşamadı. Üçüncü dönemde ise ed-dîvânü’l-müfred nazırlığının ihdas edilmesi ve bunun neticesinde sultan memlüklerinin aylıklarının ödenmesi görevinin bu yeni divana verilmesi sebebiyle vezirlik önemini tamamen kaybetti ve sıradan bir görev haline geldi. Bundan itibaren vezirlerin temel ve neredeyse tek görevi sultan memlüklerinin et ihtiyacını karşılamak oldu. The vizierate of Mamlûks has not reached the power andimportance of the vizierates of the states previous to Mamlûk State owing to existence of the office of viceroyalty (niyâbat al-saltana). The viziers of the classical Islamic period before Mamlûks were very influential persons in the administrative, political and financial matters of states and were the most powerful men following the caliph or sultan, whereas the authorities of viziers in Mamlûk period were restricted to financial issues. They have never been superior to the military class except Fâizî, Bahâaddin b. Hinnâ, İbn al-Sal’ûs and some viziers from military class and have never interfered in theadministrative mechanism out of their interest area. The vizierate in Mamlûk period has experienced three different phases and has lost its importance gradually in every phase. Considering the viziers in the later phases, the viziers in the first phase especially like Fâizî, Bahâaddin b. Hinnâ and İbn al-Sal’ûs performed their duties more effectively. Although the viziers of this first period lost the privilege of controlling the bureau of documents (diwan al-inshâ) by introducing the office of confidential secretaryship (kitâbet al-sirr), they carried on functioning as main controller of financial administration of the state because the office of controlling the privy funds (nazârat al-khâss) had not been established yet at that time. In the second phase, by establishing the nazârat al-khâss, the vizierate lost its power on a large scale to such an extent that it was abolished two times at intervals in the reign of al-Malik al-Nasir Muhammad b. Kalawun who established the office of nazârat al-khâss. The vizierate never reached its previous power and importance when it was re-established after the reign of al-Malik al-Nasir Muhammad b. Kalawun. In the third phase, as a result of establishing the office of controlling of the sultan’s special bureau (nazârat al-diwan al-mufrad) and thus the duty of paying the salaries of the sultan’s mamlûks was given to this new diwan the vizierate has lost its importance completely and become an ordinary office. Henceforward the main and almost only duty of the viziers was to supply meat to the sultan’s mamlûks