İran’da Ulemâ ‘nın sosyo-politik gücü (1921-2009)

ÖZETÜlke içindeki toplumsal ve ekonomik duruma bağlı olarak güç yapısında meydana gelen değişiklikler, İran’ın içindeki tüm mevcut sosyal grupların da güç dengelerini değiştirmektedir. Bu bağlamda, güçteki değişiklik, bazı toplumsal grupların güçlerini azaltırken, diğerlerininkini hatta merkezi hükümetin gücünü dahi arttırabilmektedir. Monarşik dönemde, şahlar hiçbir zaman İran’daki güç üzerinde tekelci bir konuma sahip olamamışlardır, ancak yabancı hükümetlerin desteği ve iç muhalif dengelerin de yardımıyla otoritelerini kurabilmişlerdir. Bu dönemde monarşi İran’daki en büyük güç olsa da tek güç değildir. Özellikle de üç toplumsal grup İran’da ciddi bir güce sahiptir: aşiret liderleri, toprak ağaları ve ulema. Ulema İran’daki en bağımsız ve hükümet dışı güç merkezi olmuştur. Bazaarilerin mali desteğinden ve vakıf gelirlerinden kaynaklanan ulemanın maddi kaynakları, ulemaya merkezi yönetimden bağımsız olmasına neden olmuştur. Bu da ulemaya, hükümet karşısında belirli bir tutum sergilemesine imkân sağlamıştır. Öte yandan, ulemanın itibarı hukuk ve eğitim alanlarındaki kontrol gücünden kaynaklanmakta ve bu durum diğer Müslüman ülkelerin çoğundan farklı olarak İran’da ulemaya eşsiz bir konum sağlamaktadır. Nitekim İran’daki güç yapısında meydana gelen değişiklikler, ulemaya güç kazandırarak, kendi doktrinlerini politik amaçlarını gerçekleştirmek için kullanmaya başlamışlardır.Anahtar Kelimeler: İran, Ulema, Şiilik, Kayıp İmam, İmamet, Velayet-i Fakih, Merci-i Taklid, Anayasa Devrimi, İslam Devrimi, Ayetullah Humeyni.ABSTRACTThe changes in the structure of power that have been tied to social and economic situations within the realm have changed all of the balances of the power of certain social groups in Iran. In this context, the shift in power has reduced the power of some social groups while increasing that of others, and also of the central government. In the monarchical period, the shahs never had a monopoly on force in Iran, but with support from foreign governments and aid from the changes of their balance of internal opponents, could build their authority. In this period, the monarchy was the biggest power in Iran, but not the sole. Especially there were three social groups that had a significant power in Iran: tribal leaders, landlords, and leaders of the ulama. The ulama were the most independent and non-governmental center of power in Iran. The material wealth of the ulama from subsidizing by bazaar and from the fund revenue, thus, the ulama were independent from the central government. Thus, the ulama had enabled to put a specific attitude against the government. Also, their dignity because of control over the law courts and education, supply a superlative situation in Iran than in most other Muslim countries. As a matter of fact, changes in the power structure in Iran, thus, the increase in the power of the ulama had enabled them to use their own doctrines to achieve political purposes. Key Words: Iran, Ulama, Shi’ism, Hidden Imam, Imamet, Velayat-e Faqih, Merce-e Taklid, Constitutional Revolution, Islamic Revolution, Ayatollah Khumeini