XV ve XVI. asır osmanlı sarayının sanatı himayesi

Arşiv Belgeleri Çerçevesinde XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı Sarayının Sanatı HimayesiÖ Z E T XIII. asrın sonunda dağılan Selçuklu Devleti’nden sonra bir uç beyliği olarak kurulan Osmanlı Devleti, XV. ve XVI. asırlarda üç kıtaya yayılarak bir cihan devleti haline gelmiştir. Geçirdiği bu süreçte idarî, askerî ve ekonomik güçlenmeye paralel olarak sanat alanında da güçlenmiş, özellikle XVI. asrın ortalarından itibaren sanatta Osmanlı üslûbundan söz edilir olmuştur. Bu üslûbun oluşmasında en büyük pay şüphesiz Osmanlı sarayı dolayısıyla sultandır.İslam ve Orta Asya Türk geleneğini mecz eden Osmanlı sultanı, sâhibü’l-mülk vasfı ile bütün tebaanın hâmîsi olmuştur. Buna bağlı olarak sanatçılar da sultanın bu vasfından istifade etmişler ve sultanın himayesine girmek için genellikle yüksek kültüre sahip olan sultan sarayları çevresine girmeye çalışmışlardır. Sultan saraylarından sonra sanatkârların, şehzade vilayetlerinde ve merkezde sultanın çevresinde yer alan sadrazam, şeyhülislam, nişancı gibi yüksek düzey devlet ricalinin konakları da kendilerine himaye aradıkları ortamlar olmuşlardır.Sanatkârlar, sultanın himayesine girmek için saraya hediye takdim ederler. Bunun için cülusları, bayramları, mevsimleri, doğumları, düğünleri, ölümleri, sultanların inşa ettirdikleri külliyelerin küşâd merasimlerini kısaca her şeyi bir vasıta bilirlerdi. Hatta günlük ihtiyaçlarını dahi başta şairler olmak üzere takdim ettikleri eserlerde doğrudan dile getirdikleri gibi îma yoluyla da ifade ederlerdi. Maddî destek, maaş cinsinden düzenli olarak verilen mevacip denilen üç aylık maaş ile bayramlar vesilesiyle bir nevi bugünkü terminolojide ikramiye diyebileceğimiz tarzdan toplu para verilmesidir. Bu in’am adı altında bayramlarda verilen ekstra paraların devlet bütçesini meydana getiren Ruznamçe Defterleri’nde yer alması sanatkârın desteklenmesinin resmi oluşunu göstermektedir, denilebilir. Bunların yanı sıra müteferrikalık, divan kâtipliği, defterdarlık gibi payelerin verilmesinin de sanatkârlara ayrı bir ek gelir sağladığı görülmektedir. Bunun yanı sıra elbise, tîmar, gibi aynî adlandırabilecek destekler de bir şekilde sanatkârları maddi açıdan rahatlatmışlar, daha iyi eser meydana getirmelerine neden olmuşlardır.Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi, sanatkâr ve sultan arasındaki himaye ilişkisine ait belgeleri havidir. Sultandan himaye gören sanatkârların başında sultanın sanatçıları ehl-i hıref gelmektedir. Şairler, mûsikîşinaslar ve az da olsa kadın sanatkârlar da XV. ve XVI. asırda Osmanlı sarayından himaye gören sanatkârlar arasında yer almıştır. According to Archives Documants The Sultans’ Art Patronage in the Ottoman Court in the Fifteenth and Sixteenth CenturiesABSTRACTThe Ottomans, who started out as a small border principality after the collapse of the Seljuk state in the thirteenth century, became a strong world empire stretching over three continents in the fifteenth and sixteenth centuries. Together with their administrative, military and economic skills, they also developed their artistic skills, so that we can speak of a distinct Ottoman style beginning with the sixteenth century. Without a doubt it was the court artists who developed this style. The Ottoman sultans, who appropriated both Islamic and Central Asian Turkish traditions, became art patrons, as their title sahib-ül mülk suggested. Artists took advantage of this sultanic duty and tried to enter the courts of the usually very well-educated and cultured sultans. Apart from the sultan’s court, there also developed the minor courts of princes serving as provincial governors and of grand vezirs and other high officials possessing their own mansions, and artists also tried to secure their support.In order to receive the sultan’s patronage, artists presented gifts at the court, on occasions such as processions, religious holidays, births, weddings, deaths and the dedication of new mosque complexes. The artists, and especially the poets, hinted at their own daily needs in the works they presented as gifts. Financial support was given to the artists as regular salary in the form of a sum paid every three months (mevacip)—in today’s terminology, this might be called a bonus. The additional sums of money given on holidays (in’am) were registered in the Ruznamçe Defterleri, showing how an official support system for artists emerged. Furthermore, artists often secured additional income by working as scribes to the council, record-keeper and in other various positions. Also, imperial support in the form of clothing and landholdings made sure that the artists could devote themselves to their craft and produce works of even higher quality.Many documents concerning the patronage relationship between the sultan and the artists have survived in the Topkapı Palace Archives and the Prime Ministry’s Ottoman Archives. The most important among the artists receiving support from the sultan were those belonging to the palace guilds (ehl-i hiref). We also find poets, musicians, and in small numbers even women artists among the craftsmen sponsored by the Ottoman courts of the fifteenth and sixteenth centuries