Osmanlı dönemi saray için dokunan altınlı ve gümüşlü kumaşlarda motif ve kompozisyon özellikleri

ÖZETOsmanlı Döneminde Dokumacılık sanatı, İmparatorluğu’nun önemli, iktisadi, siyasi, sosyal ve ticaret sınırlarının olması nedeni ile çok gelişmiştir. Osmanlı dokuma sanatı; Beylikler döneminden, İmparatorluk dönemine kadar olan tarihsel süreçte, altınlı ve gümüşlü dokumalarda motif ve kompozisyon özellikleri bakımından “Saray Sanatı” başlığında incelenmiştir. Tarihsel süreç içerisinde, Osmanlı Sanatı, imparatorluğa dâhil edilen ülkelerin kültürlerinden de etkilenerek yeni boyutlara ulaşılmıştır. Bunların neticesinde, saray dokumalarının teknik yönden özellikleri ve toplumsal ilişkilerde ki sosyo- kültürel yansımaları gözetilerek ele alınmıştır. Tezimizde; Osmanlı dönemindeki dokuma merkezleri, altınlı ve gümüşlü dokumalar için kullanılan malzeme özellikleri, bunların temini için kurulan simkeşhaneler ve çalışanları, imalat işlemleri açıklanmıştır. Bu malzemelerden yapılan çeşitli kumaş isimlerinin netleştirilmesi hususunda gerekli olan veriler toplanmaya çalışılmış ve kumaşlar hakkında bilgi verilmiştir. Dokumalar, devlet hazinesine büyük bir gelir sağladığı için, devlet gözetiminde olduğu da vurgulanmıştır. Saray dokumalarının imparatorluktaki kullanım alanları ve amaçları açıklanmıştır. Dokumalar, Osmanlı İmparatorluğu’nun kültürel elçilik vazifesini de üstlenmiş ve saray eşrafı için, döşemelik için ve hediyelik olarak kullanılmıştır. Altınlı ve gümüşlü dokumalarda kullanılan motiflerin kaynakları, kökenleri, geleneksel ve farklı kültürler arasındaki değişimleri vurgulanmıştır. Bitkisel, hayvansal, geometrik, semai ve yazılı motiflerin stilize edilmiş halleri, bağlantıları ve zaman içinde geçirdiği kültürel boyutları irdelenmiştir. Bu motiflerle oluşturulan dikey kompozisyon, yatay kompozisyon, oval- yuvarlak kompozisyon, birleşik ve içi içe oval kompozisyon şekilleri, görsel örneklerle ele alınmıştır ve açıklanmıştır.Özellikle bu alanda eğitim alan kişilerin gerçekleştireceği çalışmalar, teknik ve tasarım açısından daha doğru bir çalışma sonucuna eriştirecektir. Ülkemizde bu alanda araştırma yapanlar ve yapacakların, kaynak arayışındaki oldukça sınırlı olan kendi dilimizdeki yayınların çoğalması ve tezimizin bu başvuru kaynaklarının içinde yer alması da başlıca dileğimizdir. SUMMARYWeaving art in the Ottoman Period developed considerably as a result of the broad economic, political, social and commercial borders of the Ottoman Empire. This thesis examines the Ottoman weaving art from the Seigniory to the Empire period with respect to the “Court Art” indicating the pattern and composition features in woven textiles containing gold and silver. In the course of the historical period, the Ottoman Art was influenced by the cultures of the countries included in the Empire and thus reached new dimensions. Accordingly, the technical characteristics of the court textiles and their socio-cultural reflections on the social relations are dealt with herein. This thesis reveals the weaving centres, features of the materials used for textiles containing gold and silver, simkeşhanes (that is the places where golden and silver are made) founded for supplying gold and silver and production processes in the Ottoman period. Data collected for determining the names of textiles made of such material and information about the textiles are provided. The thesis emphasises that weaving procedures were performed under the supervision of the state because the textiles brought considerable income to the treasury. The fields and purposes of the use of the court textiles in the Empire are disclosed here. At that time, textiles acted as a cultural envoy of the Ottoman Empire and were used for the court gentry, and as upholstery and gifts. The thesis emphasises the sources and roots of the patterns used in the textiles containing gold and silver, and their changes between traditional and different cultures. Stylised forms of vegetative, animal, geometric, celestial and written patterns, connections between them and cultural dimensions of their changes in time are examined. Vertical, horizontal, oval-round, combined and nested oval shapes are discussed with visual examples. Research undertaken especially by the people educated in this field will allow technical and design works to be performed more correctly. The main objective of this thesis is to be a reference resource for any further research in this field, helping to alleviate the problem of scarcity of resources of the field published in Turkish