Стремоуховы. Поместное дворянство и аппарат управления Российской империи в XIX – начале ХХ века

Using the example of the old Stremoukhov family, which belonged to the provincial aristocracy, the author tries to illustrate the peculiarities of the relationship between the state power apparatus and the nobility. The nobility in the social system of the Russian state existed as a class that monopolized property rights to manage the state. The economic and social well-being of the entire nobility and its individual members was directly related to the membership in this class and the position held in it, the degree of well-being depended on the position held within the apparatus of power and personal merits, which a given member achieved for it. The collapse of the old system of relations between the state and the nobility at the beginning of the 18th century leads to the transformation of the nobility from a class to an estate, membership in which was conditioned by birth rights. The land, which was the economic basis of the nobility, undergone a transformation from being a temporary property to an inheritable one. Although the nobility gained in that way independence from the burden of state service, the state service continued to have existential significance for the nobility, which is reflected in Russian noble heraldry. The decline of the nobility as a class is associated with the reforms of the state apparatus in the first half of the 19th century, which paved the way into it for the educated representatives of the unprivileged estates, and the agrarian crisis in the second half of the 19th century, which undermined the economic basis of the nobility. The aristocratic local nobility begins to be removed from the state administration apparatus by a proletarianised bureaucracy formed by impoverished old nobility and landless raznochintsy, who has become the new ruling class. The history of the Stremoukhov family, spread over five centuries, demonstrates, in many ways common to all Russian nobility, the processes of transformation of the Moscow nobles into provincial landowners, then into professional bureaucrats and declassified nobles.Na przykładzie starego rodu Stremouchowów, należącego do szlachty prowincjonalnej, autor stara się zilustrować specyfikę relacji między aparatem władzy państwowej a szlachtą. Szlachta w systemie społecznym Państwa Rosyjskiego funkcjonowała jako klasa, która zmonopolizowała prawo do rządzenia państwem. Dobrobyt ekonomiczny i społeczny całej szlachty i jej poszczególnych członków był bezpośrednio związany z przynależnością do tej klasy i zajmowana w niej pozycja, jak również stopień dobrobytu, zależały od zajmowanego stanowiska w aparacie władzy i zasług osobistych przed nim. Załamanie się dawnego systemu stosunków między państwem a szlachtą na początku XVIII w. prowadzi do przekształcenia szlachty z klasy w stan, w którym przynależność była uwarunkowana prawem urodzenia. Ziemia, która była fundamentem ekonomicznym szlachty, przekształciła się z własności tymczasowej w dziedziczną. Chociaż szlachta uniezależnia się w ten sposób od ciężaru służby państwowej, służba ta zachowuje dla szlachty znaczenie egzystencjalne, co znajduje odzwierciedlenie w rosyjskiej heraldyce szlacheckiej. Upadek szlachty jako klasy związany jest z reformami aparatu państwowego pierwszej połowy XIX w., które otworzyły drogę wykształconym przedstawicielom stanów nieuprzywilejowanych oraz z kryzysem agrarnym drugiej połowy XIX w., który podważył fundamenty gospodarcze szlachty. Arystokratyczna szlachta ziemiańska zaczyna być wypierana z aparatu rządowego przez proletaryzowaną biurokrację, utworzoną z zubożałej starej szlachty i bezrolnych raznoczyńców, która stała się nową klasą rządzącą. Historia rodu Stremouchowów na przestrzeni pięciu stuleci ukazuje, pod wieloma względami wspólne dla całej szlachty rosyjskiej, procesy przekształcania szlachty moskiewskiej w prowincjonalnych właścicieli ziemskich, a następnie w zawodową biurokrację i zdeklasowaną szlachtę.На примере старинного рода Стремоуховых, принадлежащего к провинциальной аристократии, автор пытается проиллюстрировать особенности взаимоотношений аппарата государственной власти и дворянства. Дворянство в социальной системе российского государства существовало как класс, монополизировавший права собственности на управление государством. Экономическое и социальное благосостояние всего дворянства и отдельных его членов было напрямую связано с членством в данном классе и занимаемое в нем положение, степень благосостояния зависела от занимаемого положения в аппарате власти и личных заслуг перед ним. Распад в начале XVIII века старой системы взаимоотношений государства и дворянства, приводит к превращению дворянства из класса в сословие, членство в котором было обусловлено правами по рождению. Земля, являвшаяся экономическим базисом дворянства, превращается из временной собственности в наследную. Хотя дворянство обретает таким образом независимость от бремени государственной службы, государственная служба сохраняет для дворянства экзистенциальное значение, что находит отражение в русской дворянской геральдике. Упадок дворянства как класса связан с реформами государственного аппарата первой половины XIX века, открывшими дорогу в него образованным представителям непривилегированных сословий и аграрным кризисом второй половины XIX века, подорвавшим экономический базис дворянства. Аристократическое поместное дворянство начинает вытесняться из аппарата управления государством пролетаризированной бюрократией, формируемой из обедневших старых дворян и безземельных разночинцев, ставшей новым правящим классом. История рода Стремоуховых на протяжении пяти веков демонстрирует, во многом общие для всего русского дворянства, процессы превращения московских дворян в провинциальных помещиков, затем в профессиональную бюрократию и деклассированных дворян