Stereotypes and Fantasies: Science Fiction and Psychology

The article presents a critical analysis of a monograph by Gavin Miller, Science Fiction and Psychology (2020), and offers a subjective reading of the book. The author of the article believes that Miller’s book presents an inspirational and thorough reading of the classical and contemporary science fiction which revises the interaction between two spheres of human activity, cultural and scientific. By analyzing the presence of utopian thinking which provides the groundwork for Miller’s considerations, the author notes that the scholar places great emphasis on scientific discourse and methodology.m.les@uwb.edu.plMariusz M. Leś, dr hab., literaturoznawca, adiunkt w Katedrze Współczesności i Tradycji Literackiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku. Autor książek: Stanisław Lem wobec utopii (1998), Fantastyka socjologiczna. Poetyka i myślenie utopijne (2008), Fantastycznonaukowe podróże w czasie. Między logiką a emocjami (2018), Paradoks i precyzja. Studia o fantastyce naukowej (2020). Pisze także o problemach narratologii, edukacyjnym wymiarze fantastyki oraz środowisku cyfrowym w aspekcie humanistycznym. Członek jury Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego.Kolegium Literaturoznawstwa, Wydział Filologiczny, Uniwersytet w BiałymstokuBaudin Henri (1989), Awatar świata wyobraźni, przeł. B. Okólska, w: Spór o SF, red. R. Handke, L. Jęczmyk, B. Okólska, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 123–130.Bester Alfred (1994), Człowiek do przeróbki, przeł. A. Sawicki, Warszawa: Amber.Bodanko Anatol (2013), O cybernetyce, jej związkach z psychologią i o cybernetycznej koncepcji człowieka, „Nauczyciel i Szkoła”, nr 2, s. 213–229.Broderick Damien (2018), Psience Fiction: The Paranormal in Science Fiction Literature, Jefferson: McFarland.Bucknall Barbara J. (1981), Ursula K. Le Guin, New York: Ungar.Burgess Anthony (1991), Mechaniczna pomarańcza, przeł. R. Stiller, Warszawa: Wydawnictwo WEMA.Butler Andrew M. (2009), Psychoanalysis, w: The Routledge Companion to Science Fiction, London – New York: Routledge, s. 288–297.Cantril Hadley (1940), The Invasion from Mars: A Study in the Psychology of Panic, Princeton: Routledge.Carroll Noël (2004), Filozofia horroru albo Paradoksy serca, przeł. M. Przylipiak, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.Chiang Ted (2016), Historia twojego życia, przeł. M. Jakuszewski, Poznań: Zysk i S-ka.Cialdini Robert (1995), Wywieranie wpływu na ludzi: teoria i praktyka, przeł. B. Wojciszke, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.Cramer Kathryn (2003), Hard SF, w: The Cambridge Companion to Science Fiction, red. E. James, F. Mendlesohn, Cambridge: Cambridge UP, s. 186–196.Csicsery-Ronay Istvan, jr. (1991), The SF of Theory: Baudrillard and Haraway, „Science Fiction Studies”, nr 3, s. 387–404.Csicsery-Ronay Istvan, jr. (2003), Marxist Theory and Science Fiction, w: Cambridge Companion to Science Fiction, Cambridge: Cambridge UP.Deegan Mary Jo (1986), Sexism in Space: The Freudian Formula in ‘Star Trek’, w: Eros in the Mind’s Eye: Sexuality and the Fantastic in Art and Film, red. D. Palumbo, New York: Greenwood Press, s. 209–224.Delany Samuel R. (2008), Babel-17, przeł. J. Pers, Stawiguda: Solaris.Delany Samuel R. (2012), Science Fiction and „Literature” – or, The Conscience of the King, w: S.R. Delany, Starboard Wine, Middletown: Wesleyan UP.Disch Thomas M. (2008), Obóz koncentracji, przeł. D. Kopociński, Stawiguda: Solaris.Eggers Dave (2015), Krąg, przeł. M. Fedyszak, Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga.Frąckowiak-Wiegandtowa Ewa (1973), Psychologizm – przezwa czy nazwa, „Teksty”, nr 4, s. 193–200.Galow Timothy W. (2014), Understanding Dave Eggers, Columbia: University of South Carolina Press.Geier Manfred (1989), Fantastyczny ocean Stanisława Lema (przyczynek do semantycznej interpretacji powieści Science Fiction „Solaris”), przeł. R. Wojnakowski, w: Lem w oczach krytyki światowej, red. J. Jarzębski, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 142–217.Gerrig Richard J. (1993), Experiencing Narrative Worlds: On the Psychological Activities of Reading, New Haven: Yale UP.Gumbrecht Hans U. (2014), Our Broad Present: Time and Contemporary Culture, New York: Columbia UP.Heinlein Robert A. (1992), Luna to surowa pani, przeł. P. Znaniecki, Poznań: Rebis.Jarzębski Jerzy (2006), Modele ewolucji u Lema, „Postscriptum”, nr 1, s. 55–66.Jung Carl Gustaw (1993), Nowoczesny mit. O rzeczach, które widuje się na niebie, w: C.G. Jung, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa: Czytelnik, s. 248–273.Keyes Daniel (1988), Kwiaty dla Algernona, przeł. K. Malinowski, w: Droga do Science Fiction: od dzisiaj do wieczności, red. J. Gunn, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, s. 73–98.Kowalczykowa Alina (1977), Romantyczni szaleńcy, Warszawa: PWN.Krampen Günter, Trierweiler Lisa I. (2016), Some unobtrusive indicators of psychology’s shift from the humanities and social sciences to the natural sciences, „International Journal of Humanities and Social Sciences”, nr 3, s. 44–66.Krupa Grzegorz (2017), Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna w świetle filozofii spotkania, w: Etyka pracy socjalnej w filozofii spotkania i dialogu, red. M. Duda, I. Rybka, H. Kaszyński, Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, s. 53–70.Kucharczyk Łukasz (2016), Granice interpretacji. Na przykładzie Solaris Stanisława Lema, „Spotkania Humanistyczne”, nr 6, s. 39–52.Le Guin Ursula K. (1991), Jesteśmy snem, przeł. A. Sylwanowicz, Gdańsk: Phantom Press.Lem Stanisław (1971), Dzienniki gwiazdowe, Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.Leś Mariusz M. (2008), Fantastyka socjologiczna. Poetyka i myślenie utopijne, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.Lopez Shane J., Snyder C.R. [red.] (2009), The Oxford Handbook of Positive Psychology, Oxford: Oxford UP.Marcus George E. [red.] (1999), Paranoia Within Reason: A Casebook on Conspiracy as Explanation, Chicago: University of Chicago Press.Maslow Abraham H. (2009), Motywacja i osobowość, przeł. J. Radzicki, Warszawa: PWN.Milgram Stanley (2008), Posłuszeństwo wobec autorytetu, przeł. M. Hołda, Kraków: WAM.Miller Gavin (2020), Science Fiction and Psychology, Liverpool: Liverpool UP.Miller Gavin (2020), Which utopia, whose future?, „The Psychologist”, nr 7–8, s. 109–111.Mitosek Zofia (2003), Ta dziwna mimesis, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 82–87.Mitosek Zofia (2004), Teorie badań literackich, Warszawa: PWN.Niewiadowski Andrzej, Smuszkiewicz Antoni (1990), Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.Płatonow Anatolij (2015), Szczęście i zadowolenie z życia (psychologia pozytywna), Warszawa: Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej.Pohl Frederik (1987), Gateway – brama do gwiazd, przeł. M. Iwińska, P. Paszkiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Alfa.Ryan Marie-Laure (2017), The Aesthetics of Proliferation, w: World-Building. Transmedia, Fans, Industries, red. M. Boni, Amsterdam: Amsterdam UP, s. 31–46.Sanders Scott (1989), Niewidzialni mężczyźni i kobiety: zanik bohatera w science fiction, przeł. E. Petrajtis O’Neill, w: Spór o SF, red. R. Handke, L. Jęczmyk, B. Okólska, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 282–302.Stachowski Ryszard (1995), Początki polskiego czasopiśmiennictwa psychologicznego, „Czasopismo Psychologiczne” 1995, nr 1–2, s. 65–78.Stachowski Ryszard (2001), O psychologii poszukującej swego przedmiotu, „Przegląd Psychologiczny”, nr 1, s. 11–36.Straś-Romanowska Maria (2010), Psychologia wobec małych i wielkich narracji, w: Psychologia małych i wielkich narracji, red. M. Straś-Romanowska, B. Bartosz, M. Żurko, Warszawa: Eneteia, s. 21–40.Strawiński Witold (1999), Odmiany scjentyzmu, „Filozofia Nauki”, nr 1–2, s. 43–50.Sutton Thomas C., Sutton Marilyn (1969), Science Fiction as Mythology, „Western Folklore”, nr 4, s. 230–237.Thon Jan-Noel (2015), Converging Worlds. From Transmedial Storyworlds to Transmedial Universes, „Storyworlds: A Journal of Narrative Studies”, nr 2, s. 21–53.Trzebińska Ewa (2008), Psychologia pozytywna,Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.Urban Roman (2018), Cybernetyka i nauki humanistyczne w ZSRR, „Conversatoria Linguistica”, s. 257–270.Valéry Paul (1944), Tel quel, Paris: Gallimard.Versins Pierre (1972), Encyclopedie de l’Utopie des Voyages Extraordinaires et de la Science-Fiction, Lausanne : L'âge d’homme.Vonnegut Kurt (2020), Galapagos, przeł. D. Józefowicz, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.Węgrzyn Marta (2016), Psychoanaliza i kultura. Ricoeurowskie odczytanie Freuda, „Hybris”, nr 2, s. 69-85.Wolf Mark J. P. (2012), Building Imaginary Worlds: The Theory and History of Subcreation, New York: Routledge.1716718