Postawy Polaków wobec promowania zdrowego stylu życia w środkach masowego przekazu

Background: Healthy lifestyle promotion in mass media is a very important way to diminish cardiovascular diseases morbidity and mortality. Effectiveness of healthy lifestyle promotion can, among others, depend on people’s attitudes towards it. Aim: To characterise the Pole’s attitudes towards healthy lifestyle promotion in mass media and identify their socio-demographic predictors. Methods: A research project consisted of qualitative and quantitative studies. Qualitative research containing 30 individual in-depth interviews was carried out from June 2007 to April 2008. A survey on national Polish sample including 934 adults was conducted in November 2008. In the study there was used the scale to estimate the attitudes towards healthy lifestyle promotion in mass media containing four subscales: appraisal of the idea of healthy lifestyle promotion in mass media (regarding a need of healthy lifestyle promotion in mass media), appraisal of its practice (which means credibility as well as effectiveness manifested in the change of people’s behaviour), propensity to receive messages and propensity to avoid messages promoting healthy lifestyle. Results: Above 71% of Poles is characterised by a positive attitude towards healthy lifestyle promotion in mass media. As much as 87% of people positively evaluate its idea; about 70% have high propensity to receive messages promoting healthy lifestyle and only 21% is characterised by high propensity to avoid them. On the contrary, only 29% of the respondents positively evaluate the practice of healthy lifestyle promotion in mass media. The results of multivariable linear regression analysis show that being a woman and having higher education are the predictors of relatively positive attitude towards healthy lifestyle promotion in mass media while living in the biggest cities and being executives or intellectuals are related to more negative attitude. Conclusions: Results indicate the need to enhance credibility of messages promoting healthy lifestyle as well as create ones that would better reach men and low-educated people.Wstęp: Ważnym środkiem prowadzącym do ograniczenia zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu sercowo- -naczyniowego w społeczeństwie jest edukacja zdrowotna skoncentrowana na zdrowym stylu życia, który obejmuje m.in.: właściwy sposób odżywiania się, niepalenie tytoniu, aktywność fizyczną. Tematyka zdrowego stylu życia zajmuje coraz więcej miejsca także w mediach, a firmy coraz chętniej z niej korzystają w celu zareklamowania różnych towarów i usług. W konsekwencji niemal każdy zetknął się z jakimiś komunikatami o zdrowym stylu życia i ma w stosunku do nich jakąś postawę: pozytywną lub negatywną, która może być istotnym czynnikiem wpływającym na odbiór komunikatu. Cel: Celem prezentowanej analizy jest scharakteryzowanie postaw społeczeństwa polskiego wobec promowania zdrowego stylu życia w środkach masowego przekazu i określenie ich społeczno-demograficznych uwarunkowań. Metody: Przeprowadzono wieloetapowy projekt badawczy składający się z części jakościowej i ilościowej. Pierwszą część stanowiło 30 wywiadów pogłębionych przeprowadzonych od czerwca 2007 do kwietnia 2008 r. z osobami w różnym wieku, niezwiązanymi profesjonalnie z medycyną, o różnym statusie społeczno-ekonomicznym i miejscu zamieszkania. W części ilościowej zrealizowano badanie metodą wywiadu kwestionariuszowego w listopadzie 2008 r. na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej 934 kobiet i mężczyzn w wieku ≥ 18 lat. W celu zbadania postaw wobec promowania zdrowego stylu życia w mediach (PZSŻM) w kwestionariuszu umieszczono skonstruowaną specjalnie na potrzeby tego badania skalę Likerta, na którą składają się następujące podskale: ocena idei PZSŻM (dotycząca potrzeby PZSŻM), ocena praktyki (odnosząca się do wiarygodności i intencji nadawców komunikatów oraz oceny skuteczności przejawiającej się w zmianie zachowań adresatów), skłonność do odbierania komunikatów medialnych promujących zdrowy styl życia (dotycząca zainteresowania tematyką komunikatów) i skłonność do unikania tych komunikatów (odnosząca się do oporu wobec komunikatów). W celu określenia społeczno-demograficznych uwarunkowań postaw zastosowano wieloczynnikową analizę regresji liniowej. Wyniki: Niemal wszyscy badani (96%) w ciągu ostatnich kilku lat zetknęli się w mediach z informacjami na temat wpływu na zdrowie przynajmniej jednego z zachowań zdrowotnych wymienionych w kwestionariuszu. Najczęściej wskazywanym źródłem tej wiedzy była telewizja (95,2%), a najrzadziej internet (37,9%). Prawie 3/4 (71,4%) badanych cechuje pozytywna postawa wobec PZSŻM. Analiza poszczególnych wymiarów postawy wskazuje, że 86,5% osób pozytywnie ocenia ideę PZSŻM, 69,7% ma dużą skłonność do odbierania komunikatów na temat zdrowego stylu życia w mediach, a 79,5% ma małą skłonność do unikania komunikatów. Tylko jeden wymiar różni się pod tym względem od pozostałych. Okazało się, że aż 71,2% badanych negatywnie ocenia praktykę PZSŻM. Wyniki wieloczynnikowej analizy regresji liniowej pozwoliły na zidentyfikowanie predyktorów postawy wobec PZSŻM i jej wymiarów wśród cech społeczno-demograficznych. Przy kontroli innych zmiennych najbardziej wyraźne okazały się związki postawy z płcią. Bycie kobietą sprzyja zarówno bardziej pozytywnej postawie wobec PZSŻM (Exp(b) = 1,107; p ≤ 0,01), jak i lepszej ocenie praktyki PZSŻM (Exp(b) = 1,088; p ≤ 0,05, większej skłonności do odbierania komunikatów (Exp(b) = 1,189; p ≤ 0,01) oraz mniejszej do ich unikania (Exp(b) = 0,838; p ≤ 0,01). Wiek pozytywnie wiązał się jedynie z oceną idei PZSŻM (Exp(b) = 1,001; p ≤ 0,05). Z kolei wyższe wykształcenie jest związane z bardziej pozytywną postawą (Exp(b) = 1,112; p ≤ 0,01) i większą skłonnością do odbierania komunikatów (Exp(b) = 1,093; p ≤ 0,05). Przynależność do kadry kierowniczej lub inteligencji sprzyja negatywnej postawie wobec PZSŻM (Exp(b) = 0,894; p ≤ 0,05), a praca fizyczno-umysłowa wiąże się z niższą oceną praktyki (Exp(b) = 0,831; p ≤ 0,01). Natomiast bycie gospodynią domową sprzyja bardziej pozytywnemu stosunkowi do praktyki PZSŻM (Exp(b) = 1,218; p ≤ 0,01), a bycie bezrobotnym — lepszej ocenie idei PZSŻM (Exp(b) = 1,113; p ≤ 0,01), a także większej skłonności do odbierania komunikatów PZSŻM (Exp(b) = 1,183; p ≤ 0,01). Negatywnie na postawę wobec PZSŻM wpływa mieszkanie w miastach o liczbie ludności przekraczającej 500 tysięcy i jest związane z bardziej negatywną postawą (Exp(b) = 0,893; p ≤ 0,01) oraz mniejszą skłonnością do odbierania komunikatów (Exp(b) = 0,795; p ≤ 0,01). Wnioski: Wyniki badania wskazują na potrzebę zwiększenia wiarygodności komunikatów PZSŻM oraz tworzenia przekazów w taki sposób, aby trafiały w większym stopniu do mężczyzn oraz do osób gorzej wykształconych. Kategorie te cechują się bowiem nie tylko bardziej negatywnymi postawami wobec PZSŻM, ale i większym rozpowszechnieniem behawioralnych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego