Renaturalization of the Łososina river channel (Beskid Wyspowy Mts.) – biogeomorphological approach

Wiele procesów odpowiadających za równowagę dynamiczną i funkcjonalność rzek jest zaburzanych w wyniku intensywnej regulacji ich koryt. Podczas gdy poprawa jakości środowiskowa poprzez programy renaturyzacyjne uzyskuje coraz większe poparcie, zdolność koryta do samoczynnego odzyskiwania bardziej naturalnego przebiegu może stanowić skuteczną alternatywę dla działań technicznych. Celem pracy jest rozpoznanie procesu samoistnej renaturyzacji koryta żwirodennej rzeki karpackiej - Łososiny (dopływ Dunajca, Beskid Wyspowy). Przeanalizowano dane dotyczące prac regulacyjnych wykonanych przez RZGW (1973–2015), minimalne roczne stany wody na stacji hydrometrycznej IMGW Jakubkowice (1913-2018), ortofotomapy, zdjęcia lotnicze i mapy topograficzne (1845-1877 i 1963-2018) oraz wyniki obserwacji terenowych (2018-2019).W XIX wieku Łososina miała charakter wielonurtowy o szerokiej strefie swobodnej migracji. Intensyfikacja regulacji technicznej, której początek przypada na lata 60. XX w., doprowadziła do zwężenia strefy migracji i zmiany planarnego układu koryta. W ciągu XX-XXI wieku rzeka uległa także pogłębieniu o 2,5 m. Na tle uregulowanego prawie w całości koryta wyróżnia się 5 odcinków mających zdolność do zwiększania krętości i strefy swobodnej migracji mimo cyklicznie wprowadzanych umocnień i prac regulacyjnych. Tak ujęty proces samoczynnej renaturyzacji odbywał się stopniowo oraz skokowo – w wyniku wezbrań, na przestrzeni okresu badawczego. Wzajemne zależności występujące między przepływem, strukturą dna, formami korytowymi, podcięciami, rumoszem drzewnym, działalnością bobrów (Castor fiber) i wezbraniami odpowiadają w obrębie badanych stref za wysoką heterogeniczność środowiska i znaczenie jego poszczególnych elementów jako potencjalnych siedlisk. Obecnie renaturyzacja Łososiny jest istotnie ograniczona na skutek niekorzystnych oddziaływań ekonomiczno-społecznych oraz zaawansowanej degradacji siedlisk. Jednak zdolność do samoczynnej regeneracji (charakteryzująca odcinki koryta: „Jurków”, „Jaworzna”, „Strzeszyce”, „Żbikowice” i „Witowice”) przy odpowiednim nakładzie środków i działań na szczeblu krajowym i lokalnym, stwarza potencjał dla znaczącej odbudowy środowiska tej rzeki.Intensive riverbed control leads to disturbance in its dynamic equilibrium and functionality. While improvement of the environmental quality by various renaturalization programmes gains big suport, it might be challenged by river ability of unsupervised return to more natural state, which is a potential alternative for technological measures. The aim of this study is to assess spontaneous renaturalization of gravelbed Carpathian river - Łososina (Dunajec tributary, Beskid Wyspowy Mts.). Data concerning river training made by RZGW (1973–2015), minimal annual water levels measured in Jakubkowice IMGW river gauge (1913-2018), orthophotomaps, aerial photos, topographic maps (1845-1877 i 1963-2018) and field research (2018-2019) were analysed.In XIX century Łososina river was multithread with wide migration zone. Intensification of the river training in second half of XX century resulted in changes in the river course. Migration zone became narrower too. From XX to XXI century riverbed was also incised by 2.5 m. Five distinctive river sections with an ability to a spontaneous increase of its sinuosity and migration zone despite continuous river training efforts were found in almost completely regulated Łososina river channel. The self-renaturalization defined in this way took place both gradually and abruptly – drived by floods during studied period. Mutual relationships between river flow, bottom structure, channel features, eroded banks, wood debris, beavers activity (Castor fiber) and floods are the main cause of high environmental heterogeneity and its elements’ quality as potential habitats in surveyed zones.In present day spontaneous renaturalization of Łososina is impaired by disadvantegous socio-economical conditions and severe environmental degradation. Still, distinctive abilities of self-regeneration in already mentioned sections („Jurków”, „Jaworzna”, „Strzeszyce”, „Żbikowice” and „Witowice”) suggest that there is a potential to improve environmental quality of this river significantly with the proper attitude of a local society along with funds and governments’ policies