TESTING WITH THE POET ON HIS LIFE: A GENERAL APPROACH TO HERESY WITH PERSPECTIVE OF SIXTEENTH CENTURY’S TEZKIRES

Tezkireler, şairleri sadece şiirleri ile değerlendirmeye tâbi tutmaz. Şairin kimliği, kişilik yapısı, fiziksel görünümü ve tahsil durumu şairlik kabiliyeti kadar önemlidir. Bunların yanı sıra şairlerin dînî-tasavvufî düşünce ve yaşam biçimleri de tezkirelerde kendine yer bulmuştur. Bu bağlamda ehl-i sünnete uygun fikriyâta sahip şairler "pâk-mezheb" olarak nitelenip makbul kabul edilir. Ehl-i sünnete muhaliflere "mezhebi geniş" denir ve sapkın sayılır. Tezkirelerin bu iki şair grubuna bakışı aynı değildir. Pâk mezheb şairler tezkirelerde bolca övülür. Zındık ve mülhidler aşağılanır. Kendilerine lanet edilir, beddualar okunur. Bunların mizaçları lâubâlîdir. Kelamları baştan sona küfür ve zırvalıktır. Ulemaya göre bu tarz bir yol tutan şairler sapkınlık vadisine düşmüştür. Şiirleri şer'an sakattır. Bozuk itikadlarına uygun mezhepler uydurup ehl-i sünnete muhalif fikirlerini bu şekilde gizlemeye çalışırlar. Aksi takdirde toplumdan tecrîd edilirler, yargılanırlar ve suçları sabit görülürse katledilirler. Bir şairi zendeka ve ilhâd ile itham etme, onu bir nevi canıyla imtihan etme demektir. Bu nedenle zendeka ve ilhâd ile suçlanan birtakım şairler, can korkusu vehmine kapılarak ya akıllarını yitirmiş ya da dermansız dertlere tutulmuştur. Zındıklık ve mülhidlik konusu bu yazı çerçevesinde fıkhî, siyasî, sosyal ya da terminolojik boyutlarda yeniden tartışılmamıştır. Çalışmamızın temel hedefi zendeka ve ilhâd olaylarının on altıncı asır tezkireleri tarafından ne şekilde ele alındığını genel çizgilerle ortaya koyabilmektirTezkires don’t evaluate to poets with only their poems. A poet’s identity, personality, physical appearance and level of education is as important as the ability of being a poet. In addition poet’s religiousmystical thought and way of life has been in tezkires. In this context, the poets who have ideas which are suitable for Ahl al-Sunnah, are accepted as clear cult and they are considered acceptable. Poets that are opponent to Ahl al-Sunnah, are described free cult (accomodating) and they are considered heretical. In tezkires clear cult poets are acclaimed abundantly. Heretic poets are insulted. These have got free and easy temperament. Their remarks and poems are full with curse or rubbish. Heretics invent cults that are suitable for own corrupt beliefs and in this way they try to conceal ideas which are opposition to Ahl alSunnah. Otherwise they are judged and killed. Charging a poet with heresy, it is a kind of killing him. Therefore, some poets were charged with heresy with the fear of death, either they lost their minds or they have some incurable diseases. In this article, the subject of heresy is not discussed again on political, social, juridical or terminological sizes. The basic (main) purpose of this study is to display how the events of zendeka ve ilhad are approached with general lines by the sixteen century’s tezkire