Periodisation du developpement de la langue polonaise, et en particulier de son histoire recente (1939–2019)

Naukowo-literacka seria „Prelekcje Mistrzów” – to elitarny cykl wykładów gościnnych Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku skierowany do wykładowców akademickich, studentów, doktorantów, nauczycieli i uczniów, ale również do wszystkich humanistów zainteresowanych tematami będącymi przedmiotem dociekań i badań najświetniejszych pisarzy i uczonych z kraju i zagranicy. Wykładowcami są wybitni profesorowie, uczeni, pisarze, ludzie sztuki, przedstawiciele kultury, słowem: twórcy wyznaczający kierunki rozwoju współczesnej humanistyki. Naukowo-Literacka Seria „Prelekcje Mistrzów” zaprasza do skupionego spotkania z reprezentantami współczesnej myśli i wrażliwości humanistycznej, z ich myślą, postawami, diagnozami stanu kultury dawnej i współczesnej. Redakcja serii: Jarosław Ławski, Krzysztof Korotkich. Redaktor tomu: Urszula Sokólska.Lecture by Prof. Stanisław Dubisz „Periodyzacja rozwoju polszczyzny, a w szczególności jej dziejów najnowszych (1939–2019)” [„Periodisation of the development of the Polish Language, in particular its most modern history (1939–2019)”], in an analytical and comparative manner, with a major portion of criticism, refers to the proposals of periodisation of the history of the Polish language that occur in all synthetic studies of the history of the Polish language since it has emerged as a separate linguistic discipline - that is since the last two decades of the 19th century until modern times. The analysis covers the following publications: Antoni Kalina, 1883, „Historia języka polskiego. Formy gramatyczne języka polskiego do końca XVIII wieku” [„History of the Polish language. Grammatical forms of the Polish language until the end of the 18th century”]; Aleksander Brückner, 1906, „Dzieje języka polskiego” [„History of the Polish language”]; Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, 1922, „Zarys historii języka polskiego”; [„Outline of the history of the Polish language”]; Stanisław Słoński, 1934, „Historia języka polskiego w zarysie” [„History of the Polish language – an outline”]; Tadeusz Lehr-Spławiński, 1947, „Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój”; [„The Polish language. Origin, beginnings, development”]; Zenon Klemensiewicz, 1956–1961–1974, „Historia języka polskiego” [„History of the Polish language”]; Stanisław Urbańczyk, 1963, „Periodyzacja dziejów polskiego języka literackiego”; [„Periodisation of the history of the Polish language”]; Stanisław Borawski, 1995, „Tradycja i perspektywy. Przeszłość i przyszłoś”ć nauki o dziejach języka polskiego [„Tradition and prospects. The past and future of the science on the history of the Polish language”]; Stanisław Dubisz, 2002, „Język – Historia – Kultura (wykłady, studia, analizy)”, [„Language – History – Culture (lectures, studies, analyses)”], vol. I; 2018, „Najnowsze dzieje języka polskiego a współczesna polszczyzna – problem terminologiczny i/czy metodologiczny” [„Most modern history of the Polish language vs contemporary Polish language – terminological and/or methodological problem”]. Note was taken in the lecture that publications devoted to periodisation reflect three stages in the development of the history of the Polish language as a linguistic discipline which supports the identification of identical three stages of research of the history of the Polish language and three development stages of the methodology of the studies. The stages were described as: 1. young grammar (approach by A. Kalina, A. Brückner, J. Baudouin de Courtenay, S. Słoński and Lehr-Spławiński); 2. structural and sociological (concepts by Z. Klemensiewicz and S. ­Urbańczyk); 3. socio-linguistic and communications (proposals by S. Borawski and S. Dubisz). A comparison of internal development of the language system in specific periods as well as social and linguistic trends and extra-language processes occurring in variable Polish language systems, resulted in a description and identification of their hierarchy and degree of intensity. Special attention was directed to the problem of periodisation of the modern Polish language, not covered in earlier studies – the Polish ­language of the last eighty years. The conducted analysis shows that among the internal language trends in 1939-2019 the strongest trend was to economise language means followed by completion, ennoblement, unification and repartition. Among the social linguistic trends, the first position is taken by language democratisation followed by language integration and disintegration, language interferences, homo­genisation processes and internationalisation. Among the extra-language processes, the most important aspects were migrations in the Polish territories as well as state language policies, emigration repatriation movements, intensified in the recent years. Prof. Stanisław Dubisz – an outstanding Polish linguist, related to the University of Warsaw, dean of the Polish Language Faculty at the University of Warsaw in 1996–2002, 2005–2012; chairman of the Linguistics Section of the Humanities Team at the State Committee for Scientific Research 2002–2004; member of the Central Commission for Scientific Titles and Degrees 2003–2006, 2007–2010; member of the State Commission for the Certification of Proficiency in Polish as a Foreign Language 2003–2009; member of the Commission of Literary Slavonic Languages at the International Slavist Committee 2003–2012; director of the Institute of Applied Polish Studies, University of Warsaw 2013–2016; member of the State Commission for the Certification of Proficiency in Polish as a Foreign Language since 2016; editor-in-chief of “Poradnik Językowy” [“Language Manual”] and „Uniwersalny słownik języka polskiego” [„Universal dictionary of the Polish language”]; researcher of old and mo­dern Polish; co-author of „Gramatyka historyczna języka polskiego” [„Historic grammar of the Polish language”]; renown author of almost 600 scientific articles and over 30 exhaustive works included in the Polish language study canon, including e.g.: „Archaizacja w XX-wiecznej polskiej powieści historycznej ”[„Archaisation in 29th century Polish historic novels”], Warszawa 1991; „Język i polityka. Szkice z historii stylu retorycznego” [„Language and politics. Sketches from the history of rhetoric style”], Warszawa 1992; „Między dawnymi a nowymi laty. Eseje o języku” [„Between the old and new years. Essays on the language”], Warszawa 1995; „Język – historia – kultura (wykłady, studia, analizy)” [„Language – History – Culture (lectures, studies, analyses)”], vol. 1, Warszawa 2002; „Język – historia – kultura (wykłady, studia, szkice)” [„Language - History - Culture (lectures, studies, sketches)”], vol. 2, Warszawa 2007; „Język – historia – kultura (wykłady, studia, szkice)” [„Language – History – Culture (lectures, reviews, discussions)”], vol. 3, Warszawa 2012. Prof. Dubisz delivered his lecture in the hall of the Philology Faculty of the University in Białystok on 10 April 2019.La lecture par prof. Stanisław Dubisz «Périodisation du développement de la langue polonaise, et en particulier de son histoire récente (1939–2019)» aborde de manière analytique et comparative, avec une grande dose de critique scientifique, la proposition de périodisation de l’histoire de la langue polonaise apparaissant dans toutes les études synthétiques de l’histoire de la langue polonaise depuis sa formation en tant que discipline linguistique distincte, c’est-à-dire des vingt dernières années du XIXe siècle jusqu’aux temps les plus récents. Les publications suivantes font l’objet d’analyse: Antoni Kalina, 1883, «Historia języka polskiego. Formy gramatyczne języka polskiego do końca wieku» [«Histoire de la langue polonaise. Formes grammaticales de la langue polonaise jusqu à la fin du XVIIIe siècle»]; Aleksander Brückner, 1906, «Dzieje języka polskiego» [«Histoire de la langue polonaise»]; Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, 1922, «Zarys historii języka polskiego» [«Un aperçu de l’histoire de la langue polonaise»]; Stanisław Słoński, 1934, «Historia języka polskiego w zarysie» [«Un aperçu de l’histoire de la langue polonaise»]; Tadeusz Lehr-Spławiński, 1947, «Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój» [«La langue polonaise. Origine, création, développement»]; Zenon Klemensiewicz, 1956–1961–1974, «Historia języka polskiego» [«Histoire de la langue polonaise»]; Stanisław ­Urbańczyk, 1963, «Periodyzacja dziejów polskiego języka literackiego» [«Périodisation de l’histoire de la langue littéraire polonaise»]; Stanisław Borawski, 1995, «Tradycja i perspektywy. Przeszłość i przyszłość nauki o dziejach języka polskiego» [«Tradition et perspectives. Passé et futur de la science sur l’histoire de la langue polonaise»]; Stanisław Dubisz, 2002, «Język – Historia – Kultura (wykłady, studia, analizy)»[«Langue – Histoire – Culture (conférences, études, analyses)»], vol. I; 2018, «Najnowsze dzieje języka polskiego a współczesna polszczyzna – problem terminologiczny i/czy metodologiczny» [«La dernière histoire de la langue polonaise par rapport au polonais contemporain – un problème terminologique et/ou méthodologique»]. Au cours de la conférence, l’attention a été attirée sur le fait que les publications sur la périodisation reflètent les trois étapes du développement de l’histoire de la langue polonaise en tant que discipline linguistique, ce qui permet d’identifier les trois étapes de la recherche sur l’histoire de la langue polonaise et les trois étapes de la méthodologie de ces études. Ces étapes étaient définies comme suit: 1. jeune grammaticale (l’approche de A. Kalina, A. Brückner, J. Baudouin de Courtenay, S. Słoński et T. Lehr-Spławiński); 2. structurel et sociologique (concepts de Z. ­Klemensiewicz et S. Urbańczyk); 3. sociolinguistique et de communication (propositions de S. Borawski et S. Dubisz). Une comparaison des tendances du développement interne du système linguistique au cours des périodes individuelles, ainsi que des tendances sociolinguistiques et des processus non linguistiques se produisant dans les arrangements changeants de la langue polonaise, a permis de décrire et de déterminer leur hiérarchie et leur degré d’intensité. Une attention particulière a été accordée au problème de la périodisation du polonais moderne, c’est-à-dire le polonais des quatre-vingts ­dernières années, qui n’avait pas été abordé dans les études précédentes. L’analyse montre que les tendances linguistiques internes de la section historique de 1939–2019 ont été marquées plus particulièrement par la tendance à l’économie des ressources linguistiques, suivie par l’achèvement, l’énoblement, l’unification et la répartition. Parmi les tendances sociolinguistiques, la démocratisation de la langue est clairement à la première place, suivie de l’intégration et de la désintégration linguistiques, des interférences linguistiques, des processus d’homogénéisation et de l’internationalisation. Parmi les processus non linguistiques, les plus importants sont les migrations à l’intérieur des terres polonaises, la politique linguistique de l’État, les mouvements d’émigration et de rapatriement et l’immigration, qui s’est renforcée ces dernières années. Professeur Stanisław Dubisz – un linguiste polonais remarquable associé à l’Université de Varsovie; doyen de la Faculté d’études polonaises de l’Université de Varsovie dans les années 1996–2002, 2005–2012; président de la Section linguistique du Groupe des sciences humaines du Comité de la recherche scientifique 2002–2004; membre de la Commission centrale des titres et degrés scientifiques 2003–2006, 2007–2010; membre de la Commission d’État pour la certification de la connaissance du polonais comme langue étrangère 2003–2009; membre de la Commission des langues littéraires slaves au Comité international des slavistes 2003–2012; directeur de l’Institut d’études polonaises appliquées de l’Université de Varsovie 2013–2016; membre de la Commission d’État pour la certification de la connaissance du polonais comme langue étrangère depuis 2016; rédacteur en chef du magazine «Poradnik Języ­kowy» [«Guide de langue»] et de «Uniwersalny słownik języka polskiegо» [«Dictionnaire polonais universe»]; chercheur de polonais ancien et actuel; co-auteur de «Gramatyka historyczna języka polskiego» [«Grammaire historique de la langue polonaise»] rééditéé à plusieurs reprises; auteur reconnu de près de 600 articles scientifiques et de plus de 30 articles importants appartenant au plus strict canon des études polonaises, dont: «Archaizacja w XX-wiecznej polskiej powieści historycznej» [«Archaization dans le roman historique polonais du XXe siècle»], Varsovie 1991; «Język i polityka. Szkice z historii stylu retorycznego» [«Langue et politique. Esquisses sur l’histoire du style rhétorique»], Varsovie 1992; «Między dawnymi a nowymi laty. Eseje o języku» [«Entre temps anciens et temps nouveaux. Essais sur la langue»], Varsovie 1995; «Język – historia – kultura (wykłady, studia, analizy)»[«Langue – histoire – culture (conférences, études, analyses)»], volume 1, Varsovie 2002; «Język – historia – kultura (wykłady, studia, szkice)» [«Langue – histoire – culture (conférences, études, essais)»], volume 2, Varsovie 2007; «Język – historia – kultura (wykłady, rozprawy, rozważania)» [«Langue – histoire – culture (conférences, mémoires, considérations)»], volume 3, Varsovie 2012. Professeur Dubisz a donné sa conférence dans la salle de conférence de la Faculté de philologie de l’Université de Białystok le 10 avril 2019.Stanisław Dubisz – prof. dr hab., wybitny polski językoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego (1972 – magisterium, 1979 – doktorat, 1991 – habilitacja, 1997 – tytuł profesora nauk humanistycznych); redaktor naukowy „Uniwersalnego słownika języka polskiego” (Warszawa 2003, t. I–VI); redaktor naukowy „Wielkiego słownika języka polskiego PWN” (Warszawa 2018, t. I–V), a od 2008 roku redaktor naczelny czasopisma „Poradnik Językowy”; badacz polszczyzny dawnej i obecnej, uznany autor prawie 600 artykułów naukowych i ponad 30 obszernych prac należących do najściślejszego kanonu polonistycznego, a obejmujących historię języka polskiego, stylistykę, retorykę, język polski poza granicami kraju etnicznego, współczesną polszczyznę ogólną – leksykę, komunikację, dydaktykę, dialektologię i socjolingwistykę. Wśród licznych publikacji wymienić można choćby takie, jak: „Archaizacja w XX-wiecznej polskiej powieści historycznej”, Warszawa 1991; „Język i polityka. Szkice z historii stylu retorycznego”, Warszawa 1992; „Między dawnymi a nowymi laty. Eseje o języku”, Warszawa 1995; „Język – historia – kultura (wykłady, studia, analizy)”, t. 1, Warszawa 2002; „Język – historia – kultura (wykłady, studia, szkice)”, t. 2, Warszawa 2007; „Język – historia – kultura (wykłady, rozprawy, rozważania)”, t. 3, Warszawa 2012 czy współautorstwo wznawianej wielokrotnie „Gramatyki historycznej języka polskiego” (wspólnie z Krystyną Długosz­Kurczabową). Pełnił bądź nadal pełni rozliczne funkcje, m.in.: dziekan Wydziału Polonistyki UW w latach 1996–2002 oraz 2005–2012; dyrektor Instytutu Polonistyki Stosowanej UW 2013–2016; przewodniczący Sekcji Języko­znawstwa Zespołu Nauk Humanistycznych KBN 2002–2004; członek Centralnej Komisji ds. Tytułu i Stopni Naukowych 2003–2006 oraz 2007–2010; członek Państwowej Komisji Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego 2003–2009; członek Komisji Literackich Języków Słowiańskich przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów 2003–2012; kierownik Pracowni Językoznawstwa Stosowanego; od 2011 członek Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN; członek Państwowej Komisji ds. Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego od 2016. Wypromował kilkuset magistrów i ponad dwadzieścioro doktorów, z których kilkoro jest już dzisiaj doktorami habilitowanymi lub profesorami tytularnymi.I. Bajerowa, Strukturalna interpretacja historii języka, „Język Polski” 1969, r. 49, z. 2, s. 81–103.I. Bajerowa, Zagadnienie wewnętrznej periodyzacji doby nowopolskiej, „Roczniki Humanistyczne. Annales de Lettres et Sciences Humaines of Arts” 1991–1992, r. 39–40, 6: Językoznawstwo, s. 25–34.I. Bajerowa (red.), Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939–1945), Warszawa 1996.I. Bajerowa, Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Warszawa 2003.J.N. Baudouin de Courtenay, Zarys historii języka polskiego, Warszawa 1922, (korzystałem z wyd.: J. Baudouin de Courtenay, Dzieła wybrane, War‑ szawa 1983, s. 99–186).S.Borawski, Tradycja i perspektywy. Przeszłość i przyszłość nauki o dziejach języka polskiego, Wrocław 1995.S. Borawski, Wprowadzenie do historii języka polskiego. Zagadnienia historiozoficzne, Warszawa 2000.A. Brückner, Dzieje języka polskiego, Lwów 1906 (korzystałem z wyd. II, Lwów 1913).S. Dubisz, Rozwój współczesnej polszczyzny, „Przegląd Humanistyczny” 1995, nr 5, s. 69–88.S. Dubisz, Język – Historia – Kultura (wykłady, studia, analizy), Warszawa 2002, t. 1.S. Dubisz, Rozwój systemu językowego polszczyzny w XIX w., „Poradnik Językowy” 2005, z. 7, s. 14–22.S. Dubisz, Strukturalna interpretacja ewolucji systemu gramatycznego polszczyzny, [w:] E. Koniusz, S.Cygan (red.), Staropolszczyzna piękna i interesująca, Kielce 2005, t. 1, s. 31–41.S. Dubisz, Problemy periodyzacji dziejów języka polskiego, [w:] H. Karaś (red.), Czynić słowami. Studia ofiarowane Krystynie Długosz­‑Kurczabowej, Warszawa 2006, s. 134–140.S. Dubisz, Dzieje języka polskiego jako problem badawczy w pracy historyka języka, „Poradnik Językowy” 2009, z. 3, s. 19–34.S. Dubisz, Historia języka polskiego – „wczoraj, dziś, jutro”, „LingVaria” 2010, r. 5, nr 2, s. 45–51.S. Dubisz, Rozwój słownictwa polszczyzny ogólnej w jej najnowszych dziejach, [w:] A. Dunin‑Dudkowska, A. Małyska (red.), 70 lat współczesnej polszczyzny. Zjawiska. Procesy. Tendencje. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Mazurowi, Lublin 2013, s. 109–130.S. Dubisz, Językoznawcze studia polonistyczne (pisma wybrane, uzupełnione, zmienione), t. 3: Stylistyka – retoryka – translatoryka, Warszawa 2015.S. Dubisz, Rozwój słownictwa w dziejach języka polskiego – zarys problematyki, „Poradnik Językowy” 2015, z. 4, s. 7–28.S. Dubisz, Językoznawcze studia polonistyczne (pisma wybrane, uzupełnione, zmienione), t. 4: Historia języka polskiego, Warszawa 2016.S. Dubisz, Najnowsze dzieje języka polskiego a współczesna polszczyzna – problem terminologiczny i/czy metodologiczny, [w:] B. Pędzich, M. Wanot‑Miśtura, D.Zdunkiewicz‑Jedynak (red.), Tyle się we mnie słów zebrało… Szkice o języku i tekstach, Warszawa 2018, s. 149–158.S. Dubisz, Sytuacja języka polskiego w minionym stuleciu (1918–2018), „Poradnik Językowy” 2018, z. 8, s. 7–25.A. Heinz, Dzieje językoznawstwa w zarysie, Warszawa 1978.A. Kalina, Historia języka polskiego. Formy gramatyczne języka polskiego do końca XVIII wieku, Lwów 1883.M. Karaś, Historia języka polskiego w ujęciu Z.Klemensiewicza, „Poradnik Językowy” 1970, z. 3, s. 139–150.Z. Klemensiewicz, Zagadnienia i założenia historii języka polskiego, „Pamiętnik Literacki” 1956, z. 3–4, s. 86–137.Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 1961, t. 1 (korzystałem z wyd. zbiorczego – Warszawa 1974, pod red. nauk. I. Bajerowej).T. Lehr‑Spławiński, Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa 1947 (korzystałem z wyd. 3, Warszawa 1978).S. Słoński, Historia języka polskiego w zarysie, Warszawa 1934.S. Szlifersztejnowa, Historia języka a gramatyka historyczna w studiach polonistycznych, „Poradnik Językowy” 1964, z. 7, s. 317–324.S. Urbańczyk, Periodyzacja dziejów polskiego języka literackiego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 2, Warszawa 1963, s. 223–235 (także w: tegoż, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979, s. 50–62).USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. nauk. S. Dubisz, t. 1–6 (1–4) Warszawa 2003.B.Walczak, Jak ewoluowała historia języka polskiego w drugiej połowie XX wieku, [w:] E. Wierzbicka‑Piotrowska (red.), Dialog pokoleń w języku i językoznawstwie, Warszawa 2018, s. 43–56.WSJP – Wielki słownik języka polskiego PWN, red. nauk. S. Dubisz, t. 1–5, Warszawa 2018