Family in culture of Polish people's republic : ideology and everyday life

Przedmiotem badań uczyniono rodzinę polską w kulturze realnego socjalizmu. Rodzina postrzegana jest tutaj jako określona rzeczywistość społeczno-kulturowa oraz ważne środowisko życia, rozwoju i wychowania człowieka. Oprócz tego jest ona grupą osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim, mieszkających razem i prowadzących wspólne gospodarstwo domowe, która ma właściwości wspólnoty. Takie szerokie, polimorficzne właściwości rodziny pozwoliły patrzeć na rodzinę jako na: 1) świat wartości i znaczeń, 2) środowisko posiadające określone zasoby rozwojowe oraz 3) system powiązań małżeńsko-rodzicielskich. Te trzy współistniejące ze sobą płaszczyzny funkcjonowania rodziny pozwalają - jak założono - dotrzeć do wnętrza rodziny, jej struktury społeczno-aksjologicznej i psychologicznej. Celem badań było bowiem dążenie do głębszego poznania i zrozumienia kultury rodziny w tym bliskim, ważnym i trudnym dla polskiego społeczeństwa okresie historycznym, którego wpływy widoczne są do dzisiaj w świadomości Polaków. Badając rodzinę w kulturze realnego socjalizmu, przyjęto - za Robertem Bierstedtem - iż "kultura to wszystko co ludzie czynią, myślą i posiadają" jako członkowie społeczności, dlatego do jej obszaru zaliczyć można zarówno ideologię, czyli zbiór światopoglądów służących do całościowego interpretowania i przekształcania świata, jak i "codzienność" rozumianą "jako otaczający nas, odbierany jako naturalne środowisko, złożony z dobrze znanych sytuacji świat". W kulturze realnego socjalizmu te dwa zjawiska pełniły szczególną rolę, tworząc dwa przeciwstawne wymiary jej funkcjonowania. Wymiar pierwszy kultury tworzyła ideologia marksistowska, narzucana odgórnie przez celową indoktrynację i propagandę, a drugi wymiar codzienna rzeczywistość, powstająca oddolnie, spontanicznie w warunkach codziennego życia ludzi. Pierwszy wymiar prezentował rzeczywistość pozoru, a drugi rzeczywistość realną. Te dwa wymiary, często wykluczające się, ścierały się nieustannie, wymuszając na społeczeństwie i rodzinie równoległe funkcjonowanie w dwóch odrębnych rzeczywistościach - kulturach, czyli "oficjalnej nadrzeczywistości" i w "codziennej rzeczywistości". Prowadziło to do anomii, życia w ciągłym rozdarciu, osłabiało struktury poznawcze i psychiczne, wprowadzało dezorganizację w funkcjonowaniu instytucji i dezorientację w odczuciach ludzi, jak również generowało postawy adaptacyjno-obronne do zaistniałej sytuacji, którą psychologiczne określić można jako sytuację trudną. Polegały one m.in. na braku równowagi między celami, aspiracjami życiowymi, a warunkami życia i możliwościami ich realizacji ze strony jednostki czy grupy. W takim klimacie kulturowym zmuszona była również funkcjonować rodzina jako środowisko życia i wychowania człowieka i realizować oczekiwania różnych stron, tj. "oficjalnej nadrzeczywistości" i "codziennej rzeczywistości". Postanowiono zatem dowiedzieć się: jaki sens i znaczenie nadawano rodzinie oraz wybranym aspektom życia rodzinnego (np. macierzyństwu, rodzicielstwu, wychowaniu dziecka, trudnościom życia rodzinnego) w dwóch wymiarach kultury, tj. w przekazach ideologiczno-propagandowych i w codziennym życiu oraz jak wyglądała ich realizacja? Na bazie tego ogólnego pytania sformułowana została koncepcja badawcza pracy oraz szczegółowe pytania badawcze będące następnie przedmiotem kilkunastu analiz przeprowadzonych na różnorodnym materiale źródłowym ( archiwalia, prasa, dokumenty, dokumenty osobiste, źródła pedagogiczne i socjologiczne, raporty, itp.) przy zastosowaniu metod jakościowych. Prezentowana praca przedstawia podejście hermeneutyczne, osadzone w paradygmacie interpretacyjnym w perspektywie pedagogiczno-historycznej. Badania obejmowały trzy obszary zagadnień: 1) "codzienność" jako kontekst życia i rozwoju rodziny w "socjalistycznej rzeczywistości"; 2) dyskurs ideologiczno-propagandowy zawarty w prasie kobiecej i przekazywany w nim model "rodziny socjalistycznej"; 3) funkcjonowanie rodziny (małżeństwa, rodzicielstwa, dziecka) w codziennej - modernizującej się - rzeczywistości miejskiej i wiejskiej. Badania miały charakter interdyscyplinarny i osadzone zostały na gruncie trzech teorii, czyli: 1) ekonomicznej teorii racjonalnego wyboru Garego Beckera, 2) środowiskowo-ekologicznej teorii zachowania zasobów S.E. Hobfolla oraz 3) psychologicznej koncepcji "sytuacji trudnych" Tadeusza Tomaszewskiego. Monografia składa się z 11 rozdziałów zawartych w 4 częściach pracy, wstępu, zakończenia, bibliografii i aneksu (zawierającego zdjęcia z lat 60. i 70. )