Filozofia w tzw. wielkiej nauce

Both our understanding of the term “science”, and that which it is employed to refer to, have undergone significant changes over the centuries. The 20th century, in particular, has seen important transformations within science and, in consequence, heated debate. One important transformation, rarely noticed by philosophers of science, has been the emergence of large-scale research projects of the sort often referred to as “big science”. Such projects require science to be organized, and function, in quite new ways. Their influence upon science, construed as an activity and an institution, has been very great indeed - as has been their impact on our understanding of what it is that such activities ultimately produce (theories, hypotheses). The aim of this article is to identify and spell out the philosophical aspects of this scenario as it pertains to science. I begin with an outline of the historical development of big science. Then, with reference to other scholars, I try to establish a definition of it. I briefly point to some developments in 20th century philosophy of science, and argue for the need to construct a distinctive philosophy of big science itself. The latter, I claim, should construe the philosophy of science in terms broad enough to be adequate for the analysis of a number of issues emerging in the context of the most developed branches of the natural sciences. I review a selection of these issues in the last part of my article.Rozumienie terminu „nauka”, jak i jego odniesienia przedmiotowe przechodziły ważne zmiany na przestrzeni wieków. W szczególności wiek XX był sceną istotnych przekształceń wewnątrz nauki, a w konsekwencji ożywionych dyskusji. Jedną z takich przemian, rzadko zauważaną przez filozofów nauki, było wyłonienie się projektów badawczych przeprowadzanych na wielką skalę, zwanych często „wielką nauką”. Takie projekty wymagają nowych sposobów organizacji i funkcjonowania nauki. W szczególnie istotny sposób wpływają na naukę rozumianą jako aktywność oraz jako instytucję, lecz również jej wytworowe rozumienie (teorie, hipotezy) pozostaje pod wpływem tych przemian. Celem niniejszego artykułu jest zidentyfikowanie i artykulacja filozoficznych aspektów opisanej sytuacji nauki. Rozpoczynam od zarysu historycznego rozwoju wielkiej nauki. Następnie, odwołując się do innych badaczy, poszukuję definicji tego zjawiska. Wskazuję też na niektóre kierunki w rozwoju dwudziestowiecznej filozofii nauki i sugeruję potrzebę konstruowania filozofii wielkiej nauki. Winna to być na tyle szeroko rozumiana filozofia nauki, aby w adekwatny sposób poddawała analizie szeroki zestaw zagadnień filozoficznych pojawiających się w najbardziej rozwiniętych gałęziach nauk przyrodniczych. Wybór tych zagadnień prezentuję w ostatniej części artykułu