Przesiedleni chłopi uruchamiają miasto

Artykuł odnosi się do literaturoznawczego i historycznego dyskursu przesiedleń po 1945 roku oraz do wybranej praktyki reportersko-pisarskiej, reprezentowanej przez twórczość Franciszka Gila. Gil, przed wojną reportażysta zajmujący się tematyką chłopską, tworzy metaforykę Ziem Odzyskanych jako miejsca awansu wieś-miasto. Ideologiczne uproszczenia są w tej wizji oczywiste, ale nie wyczerpują jej sensu. Wiele z metafor opisujących Szczecin w socrealistycznym rejestrze wniknęło w tkankę miejscowego języka. Przykładem może być „Szczecin – port świata”, czy też opis ryb jako „złota” a połowów jako „wydobywania kruszcu”. Liryczny język, uznany z czasem za przykład poetyki socrealistycznej, służyć miał dowartościowaniu przestrzeni oraz biografii ludzi, którzy zamienili analfabetyzm i biedę na edukację i pracę. Autor starał się wnikać w mechanizmy tej zmiany, gdy pisał „życie społeczne zaczyna się wiązać w sobie”. Biografia Gila pokazała nietrwałość tego wiązania – pisarz umarł w zapomnieniu, za to jego legenda w regionie okazała się trwała. Ten mechanizm przyciągania – wyparcia – przyswajania (miejsca, dzieła, osoby) opisuje artykuł.This article explores literary critical and historical discourses on resettlements after 1945; it also examines selected practices adopted by writers and reporters, with Franciszek Gil serving as an example. Before the war Gil had reported on issues pertaining to the peasant population, developing a range of metaphors for the Recovered Territories as a place of advancement – from the village to the city. His vision is naturally based on simplifications, but there is more to it. For instance, many of the metaphors to describe Szczecin in the Socialist-Realist register – such as the slogan ‘Szczecin – the world’s port;’ fish being referred to as ‘gold’ and fishery as ‘gold-digging’ – have entered the local vernacular. This language, which over time was recognised as an instance of Socialist Realist poetics, was supposed to validate these spaces and the people who had transformed illiteracy and poverty into education and work. Gil explored the mechanisms of that transformation. But while wrote that ‘social life is beginning to be coherent with itself,’ his story suggests that this coherence was short-lived, for he sank into obscurity. It is his legend that lives on in the region. The present article discusses these mechanisms of attraction–repression–assimilation (of places, events, individuals)