Συμβολή της συστημικής σκέψης στην κατανόηση της θεραπείας και της υγείας

The last 100 years had been characterized by considerable changes in the field of epistemology. Recursive logic, cybernetics and systems-theory changed fundamentally the way how organisation and interaction could and should be understood. This knowledge, however, is only beginning to enter the medical thinking. Medicine is still widely committed to a machine model. This model had been introduced about 150 years ago. Such so-called ‘trivial machines’ are • synthetically deterministic, • analytically determinable; when we know x and y we can reconstruct the operator f, • history independent, i. e. every following operation is according to the operation before, • predictable. But the nature of the living is neither linear not trivial. That is, the theoretical model is only of limited use for the observed processes. The aim of this thesis is a) to analyse today’s medical paradigm which is called ‘reductionist’ b) to show the limitations of this approach, c) to describe basic logical tools of the last 100 years and how they could be applied to medicine, d) to demonstrate the principles of systems-theory and cybernetics in relation to medicine, e) to review systemic concepts of the empirical medicine und to translate those old concepts into a modern terminology, f) to outline a basic concept of a systemic medicine 1. Description of the Current Medical Concept The current medical paradigm is characterized by two main features: First, modern medicine is based on measurement. By that observations are quantified and experiments become comparable. Second, in order to cope with the complexity of human physiology and pathology the observed phenomena are broken down into defined parts, a procedure called reductionism. Under the conditions of such an experimental setting a certain range of observation is defined. In this range parameters and their changes through interventions can be coherently tracked. Thus, the concept of cause and effect is introduced. The received descriptions and reactional patterns (physiology, pathology, biochemistry, etc) are called specific. Current medicine speaks of ‘specific’ diseases like rheumatoid arthritis, mononucleosis or diabetes mellitus. Interventions to alter such specific pathologies are called ‘specific treatments’. Methotrexat in rheumatoid arthritis, insulin in diabetes or neurotransmitters in depression represent such treatments. Bateson called this specific approach conscious purpose. This expression refers to an attitude where in a complex ecological context certain defined goals are aimed at with defined interventions (Bateson 1972: 426-447). Conscious purpose in the reductionist setting implies that internal and recursive reactions of the organism are not taken into account. That leads to a situation where the scientist uses epistemological tools that do not really fit for natural processes. That is, the construction of the specific/unspecific frame does not represent a final truth, but the condition of the observer by allowing only certain observations and excluding others. But the predictability of the specific approach is limited as a lot happens outside the defined frame of observation. ...Τα τελευταία εκατό χρόνια σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές στο χώρο της επιστημονικής Επιστημολογίας. Η κυκλική λογική, η κυβερνητική και η συστημική θεωρία οδήγησαν σε μία εντελώς νέα αντίληψη όσον αφορά την οργάνωση και την αλληλεπίδραση. Αυτές οι γνώσεις παρόλα αυτά δεν έχουν βρει έως τώρα καμία εφαρμογή στην ιατρική σκέψη. Η ιατρική στηρίζεται ακόμη σε μεγάλο βαθμό στο μηχανικό μοντέλο, για να περιγράψει τις ανθρώπινες λειτουργίες. Αυτό το μοντέλο εφαρμόστηκε για πρώτη φορά πριν από 150 χρόνια περίπου, π.χ. από τον Bernard (1813- 1878). Βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα χαρακτηριστικά που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν τις λεγόμενες „συμβατικές μηχανές“, δηλαδή: • Συνθετικός ντετερμινισμός • Αναλυτικά καθοριζόμενος, όταν γνωρίζουμε τους χ και ψ μπορούμε να ανασυνθέσουμε τον συντελεστή φ • Ιστορικά ανεξάρτητος, π.χ. κάθε διαδοχή συντελεστών εξαρτάται από την προηγούμενη πράξη • Προβλεψιμότητα Οι λειτουργίες των ανθρώπων όμως δεν είναι ούτε ευθύγραμμες ούτε συμβατικές. Αυτό σημαίνει, ότι το θεωρητικό μοντέλο δεν μπορεί να εφαρμοστεί παρά μόνο περιορισμένα στις υπό παρατήρηση διαδικασίες. Στόχος της διατριβής είναι: α) να περιγράψει το σημερινό ιατρικό Παράδειγμα, που χαρακτηρίζεται ως αναγωγισμός β) να καταδείξει την ανεπάρκεια αυτής της διαδικασίας γ) να περιγράψει θεμελιώδη λογικά εργαλεία των τελευταίων 100 ετών και να παρουσιάσει την δυνατότητα χρησιμοποίησής τους στην ιατρική 2 δ) να παρουσιάσει τις αρχές της συστημικής θεωρίας και της κυβερνητικής για την ιατρική εν γένει ε) να αναλύσει συστημικές θεωρίες, όπως έχουν καταγραφεί στην εμπειρική ιατρική και να τις επαναπροσδιορίσει με μοντέρνους όρους, ζ) να αναπτύξει μία θεμελιώδη έννοια για μία συστημική ιατρική 1. Περιγραφή της σημερινής ιατρικής θεωρίας Το τρέχον ιατρικό πρότυπο χαρακτηρίζεται από δύο κύριες ιδιότητες. Κατά πρώτον, η σύγχρονη ιατρική βασίζεται στη μέτρηση, μέσω της οποίας οι παρατηρήσεις ποσοτικοποιούνται και τα πειράματα γίνονται συγκρίσιμα. Κατά δεύτερον, τα παρατηρούμενα φαινόμενα καταμερίζονται σε καθορισμένα τμήματα, ώστε να αντιμετωπιστεί η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φυσιολογίας και παθολογίας – μία διαδικασία που ονομάζεται αναγωγισμός. Υπό τις συνθήκες ενός τέτοιου πειραματικού μοντέλου, καθορίζεται ένα συγκεκριμένο εύρος παρατηρήσεων, στο οποίο οι παράμετροι και οι μεταβολές που εμφανίζουν μέσω παρεμβάσεων μπορούν να μετρηθούν με συνάφεια. Με αυτόν τον τρόπο εισάγονται οι έννοιες του αιτίου και του αποτελέσματος. Τόσο οι προσλαμβανόμενες περιγραφές όσο και τα μοντέλα που ανταποκρίνονται σε αυτές (η φυσιολογία, η παθολογία, η βιοχημεία, κα) προσδιορίζονται ως εξειδικεύσεις. Η σύγχρονη ιατρική μιλάει για «ειδικές» νόσους όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η μονοπυρήνωση και ο σακχαρώδης διαβήτης, γι’ αυτό και οι παρεμβάσεις σε αυτές τις παθολογίες λέγονται «ειδικές» θεραπείες, π.χ. η μεθοτρεξάτη στη ρευματοειδή αρθρίτιδα, η ινσουλίνη στο διαβήτη και οι νευροδιαβιβαστές στην κατάθλιψη. Ο Bateson ονόμασε αυτήν την εξειδικευμένη προσέγγιση συνειδητό σκοπό. Η έκφραση αναφέρεται σε μια αντίληψη κατά την οποία, μέσα σε ένα περίπλοκο οικολογικό πλαίσιο, τίθενται σαφώς καθορισμένοι στόχοι μέσω καθορισμένων παρεμβάσεων. (Bateson, 1972, σελ. 426-47). Ο συνειδητός σκοπός, υπό την αναγωγική σκοπιά, προϋθέτει εξ ορισμού ότι δεν λαμβάνονται υπόψη οι εσωτερικές και οι κυκλικές (recursive) αντιδράσεις του οργανισμού. Αυτό οδηγεί σε μια κατάσταση όπου ο επιστήμονας χρησιμοποιεί επιστημολογικά εργαλεία που στην πραγματικότητα δεν ανταποκρίνονται σε φυσικές διεργασίες. Η κατασκευή, δηλαδή, του ειδικού / μη ειδικού πλαισίου δεν αντιπροσωπεύει μια τελική αλήθεια, αλλά την προσέγγιση του παρατηρητή που επιτρέπει μόνο συγκεκριμένες παρατηρήσεις, αποκλείοντας άλλες. Με τον τρόπο αυτό όμως, η προβλεψιμότητα της καθορισμένης προσέγγισης περιορίζεται, μιας και πολλά λαμβάνουν χώρα έξω από το εύρος παρατήρησης, όσα δηλαδή χαρακτηρίζονται αναγκαστικά ως μη ειδικά. Υπάρχουν παρενέργειες που ονομάζονται μη ειδικές, όταν δεν προβλέπονται από το μοντέλο της φυσιολογίας. Όπως υπάρχουν και μη ειδικά νοσήματα χωρίς σαφώς ορισμένη παθολογία – το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης είναι τέτοιο, παρά τις πολλές προσπάθειες να διατυπωθεί μια συγκεκριμένη υπόσταση. Και βεβαίως, υπάρχουν μη ειδικές θεραπείε