Reformy edukacji wyższej w Republice Czeskiej w obszarze finansowania szkół wyższych

Ewolucję systemu finansowania w Republice Czeskiej (ujmowanej jako „Czechy” w dalszej części raportu) przedstawiamy w odniesieniu do dwóch oddzielnych strumieni finansowania: kształcenia studentów i badań naukowych, oraz dwóch głównych sektorów: dominującego sektora publicznego i stosunkowo niewielkiego sektora prywatnego (bardzo mały sektor państwowy różni się od sektora publicznego tym, że tworzą go uczelnie finansowane przez ministerstwa obrony i spraw wewnętrznych: czeska statystyka dotycząca szkolnictwa wyższego posługuje się zatem trzema kategoriami: instytucje publiczne, prywatne i państwowe). Najważniejsze etapy i trzy główne modele finansowania szkolnictwa wyższego i badań naukowych po 1989 roku (które do pewnego stopnia koegzystują nadal w czeskim szkolnictwie wyższym, chociaż w zmieniających się proporcjach: maleje rola finansowania historycznego, stałą rolę odgrywa finansowanie oparte na liczbie studentów i rośnie rola finansowania opartego na wynikach) to: (1) Model odziedziczony po okresie komunistycznym (finansowanie historyczne: gwarantowane w długich, kilkuletnich okresach czasu, stosunkowo stabilne, niepowiązane z wynikami prowadzonych badań oraz niezwiązane z liczbą studentów, pozostającą przez wiele lat na tym samym poziomie, powiększane o corocznie negocjowany bonus, czyli incremental funding), funkcjonujący w ramach zamkniętego systemu szkolnictwa wyższego o ograniczonym dostępie młodych ludzi do wykształcenia na wyższym poziomie (lata 1990–1991). Model ten wywarł i nadal wywiera duży wpływ na pojmowanie roli szkolnictwa wyższego w społeczeństwie oraz jego finansowanie w późniejszym okresie. Funkcjonowanie tego modelu przez kilkadziesiąt lat wiązało się z dominacją Humboldtowskiej, elitarnej wizji społecznej roli uniwersytetów. czyli per capita funding), wprowadzony w 1991 roku i wpływający bezpośrednio na budżety uczelni od stycznia 1992 roku. Model ten należy rozpatrywać równolegle z decyzją polityczną o braku zgody na powstanie sektora prywatnego w szkolnictwie wyższym i tym samym braku szerszego dofinansowania systemu jako całości ze środków prywatnych na kształcenie. Nie ma też dodatkowego dofinansowania systemu przez środki prywatne pochodzące od studentów w sektorze publicznym. (3) Model finansowania badań naukowych oparty na wynikach (performance-based research funding system), wdrażany stopniowo od 2009 roku i coraz silniej wykorzystujący metodologię ewaluacji, która od tej pory była ciągle udoskonalana (zob. Young 2014: 22–28). Metodologia ewaluacji stanowi najsilniejszy składnik wprowadzanych obecnie w Czechach zmian w finansowaniu: w proponowanej pierwotnie postaci i w aktualnie realizowanych formach to model najbardziej radykalny w Europie, kontrowersyjny i krytykowany w kraju i za granicą. Jednocześnie Narodowy Program Reform Republiki Czeskiej z 2014 roku zapowiada pilotażowe wprowadzenie nowej metodologii oceny wszystkich organizacji zaangażowanych w badania naukowe w 2015 roku oraz rozpoczęcie w tym samym roku prac nad nową metodologią oceny projektów badawczych (zawierającą elementy ex-ante, ex-post oraz ocenę podejmowaną w trakcie trwania projektów, zob. NRP 2014: 21–22).1 (2015)Analizy IB