مفهوم نظام و کاربرد آن در فقه و اصول دوره44 شماره1 سال1391

One of the issues that has always been of interest to and emphasized by Muslim scholars in various sources of jurisprudence, principles, and other Islamic texts is the issue of “preserving the socio-political system.” This endeavor results from the importance of community, integration of people’s social life, and avoidance of anarchy and disturbances in social affairs in Islam. This issue is so widely applicable that it can be brought up and examined as an important and pervasive legal principle; although such a principle is not mentioned in earlier legal works. However, such questions as what meaning the term niẓām has been used in, what ranks it enjoys, what relation exists between these ranks, and what rulings each one has, are the subject of the present research, which is regarded as an innovation in its own right. The research method employed in this article is the descriptive and library method; that is to say, first, with respect to its lexical and technical applications, various types of niẓām are recounted, and then the instances for the application of this issue in jurists’ language are examined.یکی از مسائلی که همواره در ابواب مختلف فقه، اصول و سایر متون اسلامی، موردتوجه و تأکید دانشمندان اسلامی قرار گرفته،مسئلة «حفظ نظام» است. این اهتمام ناشی از اهمیت اجتماع و سامان داشتن زندگی اجتماعی مردم و پرهیز از هرج و مرج و اختلال امور در اسلام است. این مسئله به اندازه‌ای پرکاربرد است که می‌توان آن‌را به عنوان یک قاعدة فقهی مهمّ و فراگیر، طرح کرد و مورد بررسی قرارداد؛ هرچند در آثار فقهی پیشینیان، از چنین قاعده‌ای نام برده نشده است. اما اینکه اصطلاح «نظام» به چه معنی و مفهومی به کار رفته و دارای چه مراتبی است و میان هر یک از این مراتب چه رابطه‌ای برقرار است و هر یک چه احکامی دارد، موضوع تحقیق حاضر را تشکیل می‌دهد که به نوبه خود نوآوری نیز محسوب می‌شود.روش تحقیق در این مقاله، روش توصیفی و کتابخانه‌ای است؛ بدین صورت که ابتدا با توجه به کاربردهای لغوی و اصطلاحی نظام، انواع آن را برشمرده، آنگاه موارد کاربرد این مسئله در لسان فقها را به بررسی می‌گذاریم