Rodzaje kapitalizmu akademickiego i uniwersytetów przedsiębiorczych. O przeszłych badaniach i trzech eksperymentach myślowych

This article begins with a brief review of research on the development of ideas about the knowledge-based economy (analysed here as ‘economic imaginaries’) and their influence on how social forces within and beyond the academy have attempted to reorganize higher education and research in response to real and perceived challenges and crises in the capitalist order since the mid-1970s. This provides the historical context for three ‘thought experiments’ about other aspects of the development of academic capitalism. The first involves a reductio ad absurdum argument about different potential steps in the economisation, marketization and financialization of education and research and is illustrated from recent changes in higher education. The second maps actual strategies of the entrepreneurial university and their role in shaping academic capitalism. The third speculates on possible forms of ‘political’ academic capitalism and their changing places in the interstices of the other trends posited in these thought experiments. The article ends with suggestions for a research agendum that goes beyond thought experiments to substantive empirical investigations. Artykuł rozpoczyna się krótkim sprawozdaniem ze stanu badań nad rozwojem koncepcji gospodarki opartej na wiedzy (tutaj analizowanej jako „ekonomiczne imaginaria”) i wpływie tych koncepcji na to, jak siły społeczne, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz akademii, usiłowały przeorganizować szkolnictwo wyższe i badania w odpowiedzi na realne i dostrzegalne wyzwania i kryzysy porządku kapitalistycznego, począwszy od połowy lat 70. XX wieku. Sprawozdanie to dostarcza historycznego kontekstu trzem „eksperymentom myślowym”, które skupiają się na różnych aspektach wyłaniania się kapitalizmu akademickiego. Pierwszy opiera się na argumencie reductio ad absurdum i rozważa kolejne, możliwe etapy ekonomizacji, urynkowienia i finansjalizacji kształcenia i badań. Argument ten jest ilustrowany ostatnimi zmianami w szkolnictwie wyższym. Drugi określa rzeczywiste strategie uniwersytetu przedsiębiorczego i ich rolę w kształtowaniu kapitalizmu akademickiego. Trzeci ma charakter spekulacyjny i dotyczy możliwych form „politycznego” kapitalizmu akademickiego, jak również zmieniającej się pozycji tych form względem innych trendów przywoływanych w eksperymentach myślowych. Artykuł zamykają propozycje programu badawczego, który przekracza eksperymenty myślowe i zmierza w stronę konkretnych badań empirycznych