Voor God, volk en vaderland: de plaats van de hervormde predikant binnen de nationale eenwordingsprocessen in Nederland in de eerste helft van de negentiende eeuw

De veronderstelling dat religie haaks staat op de moderniseringsprocessen in de westerse samenleving verliest sinds enige decennia aan betekenis. Gevoegd bij de maatschappelijke aandacht voor de publieke rol van godsdienst, is er nu ruimte voor een herwaardering van de rol van religie in het historische en sociaal-wetenschappelijke onderzoek. Binnen het nationalisme-onderzoek was weinig aandacht voor godsdienst vanuit de overtuiging dat nationalisme en de natiestaat belangrijke manifestaties van moderniteit zijn. De geschiedschrijving van het christendom profiteerde echter van de aandachtsvelden van dit onderzoek en ontleende hieraan nieuwe begrippen en perspectieven. Mijn onderzoek bouwt voort op deze ontwikkelingen en schetst een breed beeld van de bijdrage van hervormde predikanten aan de nationale eenwording van Nederland in de eerste helft van de negentiende eeuw. In de studie wordt vooral gewezen op de betekenis van de predikantenstand voor Nederland als culturele eenheid. Hun brede werkveld en grote bereik droegen bij aan de constructie en de verspreiding van een nationale cultuur waarin volk en vaderland ten nauwste op elkaar werden betrokken. Het is niet teveel gezegd dat religie bijdroeg aan de vorming van de natiestaat en meer is dan - zoals de moderne voorstelling is - een private aangelegenheid. Voor God, Volk en Vaderland laat zien dat de nationale eenheid die gestalte kreeg mede het resultaat was van de intermediaire functie van de predikant. Daarom wordt de predikant hier voorgesteld als makelaar in nationale goederen die opereerde tussen het regionale en het nationale, op deze wijze sociale en geografische barrières slechtte en dankzij zijn brede werkveld (kerkelijk en buitenkerkelijk) een vooraanstaande rol speelde in de nationale eenwording van Nederland