SpelenderWijs in Huizen

Introductie op het onderzoek Eind 2001 heeft de gemeente Huizen het GION verzocht om onderzoek te doen naar de invoering en de effecten van het project SpelenderWijs (zie Reezigt, 2001). SpelenderWijs is in het bijzonder gericht op peuters en kleuters in achterstandssituaties: autochtone Nederlandse kinderen die al wel de Nederlandse taal beheersen maar deze nog heel beperkt gebruiken en allochtone peuters en kleuters met een andere moedertaal. Hoofddoel van SpelenderWijs is het stimuleren van de taalvaardigheid. Om dit doel te bereiken, komt op de basisschool/peuterspeelzaal twee keer per week een extra leerkracht/leidster gedurende een tijdspanne van een half uur om in een kleine groep van vier á vijf leerlingen (op de peuterspeelzaal in groepjes van twee á drie) interactief taalaanbod te geven. Met deze activiteit werken leerkrachten gericht aan luister-, spreek- en gespreksvaardigheden rondom thema's en onderwerpen die kinderen belangrijk vinden. De leidster of leerkracht kan ook het spel gebruiken om belangrijke begrippen duidelijk te maken en om de communicatie te bevorderen. Het Huizense onderzoek beantwoordt drie onderzoeksvragen: 1. In welke mate zijn de leidsters en leerkrachten erin geslaagd het project SpelenderWijs in hun groepen te implementeren? 2. Wat zijn de effecten van het project op de (taal)ontwikkeling van de doelgroepleerlingen op de korte en de lange termijn? 3. Wat zijn de effecten van het project op de (taal)ontwikkeling van verschillende groepen peuters en kleuters op de korte en de lange termijn? Onze belangrijkste conclusie is dat SpelenderWijs positieve, maar bescheiden effecten lijkt te hebben op de taalontwikkeling van peuters en kleuters, zowel op de korte als de middellange termijn. Hoewel de invoering van SpelenderWijs op alle basisscholen met de nodige aanvangsproblemen gepaard is gegaan, zijn in het schooljaar 2004/05 enkele belangrijke onderdelen van SpelenderWijs op de peuterspeelzalen en de meeste basisscholen ingevoerd. De inrichting van de klaslokalen voldoet grotendeels aan de basisvereisten. De interacties tussen leerkrachten en leerlingen zijn dankzij de training en begeleiding die de leerkrachten en leidsters hebben ontvangen in de loop der jaren in kwalitatief en kwantitatief opzicht aanzienlijk verbeterd. Enkele leerkrachten hebben laten zien dat zij zeer goed in staat zijn het spel van de kinderen te verrijken. Spelverrijking is voor de meeste leerkrachten echter nog een aandachtspunt en deze leerkrachten komen in aanmerking voor verdere begeleiding. Leidsters en leerkrachten weten hoe zij taalstimuleringsactiviteiten vorm moeten geven. Alle leidsters en leerkrachten werken thematisch en gebruiken daarvoor het themaplanningsformulier. Afwijkend van de bedoeling van SpelenderWijs geven sommige leerkrachten de voorkeur aan programmagericht in plaats van ontwikkelingsgericht werken. Dit onderzoek toont ook aan dat leidsters en leerkrachten het observeren, het opstellen van een taalbeeld en het bijhouden van het verloop van de taalontwikkeling van de doelgroepkinderen het liefst uitbesteden aan de GOA-leerkracht. De helft van de leerkrachten en één op de tien leidsters ontbreekt het aan tijd en kunde om deze activiteiten optimaal uit te voeren. Leidsters en leerkrachten blijven het signaleren en registreren een lastig onderdeel vinden. Op alle peuterspeelzalen en basisscholen zijn extra uren uitgetrokken voor GOA- activiteiten en de leidsters en leerkrachten betrekken de ouders zo veel mogelijk bij het SpelenderWijs-gebeuren. De samenwerking tussen peuterspeelzalen en basisscholen kan nog verbeterd worden, zo ook de frequentie van peuterspeelzaalbezoek en op de basisscholen het werken in een kleine groep. Bij het werken in een kleine groep is een groepsgrootte tot maximaal 25 kinderen per groep gewenst. De leidsters zijn erin geslaagd de peuters goed voor te bereiden op de basisschool. In vergelijking met kinderen die geen peuterspeelzaal/kinderdagverblijf hebben bezocht presteren de SpelenderWijs-kinderen op de basisschool beter in taal en rekenen. Ook is geconstateerd dat er een positieve samenhang is tussen enerzijds taal- en rekenvaardigheden en anderzijds de verblijfsduur op de peuterspeelzaal. In ons onderzoek hebben wij echter niet kunnen aantonen dat peuters die op de peuterspeelzaal gewerkt hebben met SpelenderWijs het op de basisschool beter doen dan de peuters die op een reguliere speelzaal hebben gezeten. Vervolgens blijkt uit het onderzoek dat de Huizense leerlingen een snellere vooruitgang boeken dan op basis van de genormeerde toetsen van het Cito verwacht mag worden. De doelstellingen, opgesteld voor het programma SpelenderWijs, zijn gezien de vooruitgang van de leerlingen gehaald. De groep 3 leerlingen met een gewichtsfactor scoren gemiddeld op C-niveau. Als kanttekening plaatsen wij hierbij dat in feite de gemiddelde prestaties van alle kleuters en groepen 3 en 4 leerlingen de laatste jaren licht zijn verbeterd (Tesser & Iedema, 2001; Ledoux, 2003). De leerlingen uit het Huizense onderzoek zijn door middel van precisiematching gekoppeld aan leerlingen uit de controlegroep (bestand van Doolaard en Bosker) op een aantal belangrijke kenmerken zoals de aanvankelijke taal- of rekenscore, leeftijd, leerlinggewicht, sekse en samenstelling van de leerlingpopulatie waarna gekeken is in hoeverre leerlingen in hun ontwikkeling zijn vooruitgegaan. Uit ons onderzoek blijkt dat leerlingen die met SpelenderWijs gewerkt hebben even goed of zelfs beter voorbereid zijn op groep 3 dan de controlegroepleerlingen uit de rest van Nederland. We vinden eind groep 2 een bescheiden effect van .17 op taal en .29 op rekenen. Van leerlingen die eind groep 2 zijn gematcht op hun taalvaardigheden vinden we in groep 4 (n=30) geen significant verschil met de leerlingen uit de controlegroep. Van de leerlingen die eind groep 2 zijn gematcht op hun rekenvaardigheden vinden we in de groepen 3 en 4 eveneens geen significant verschil met de leerlingen uit de controlegroep. Er is geen achteruitgang geconstateerd (effectgrootte van 0.7 van 0.8). Terzijde merken we op dat ook voor de leerlingen uit dit grootschalige landelijke onderzoek geldt, dat een deel van hen aan een VVE-programma zal hebben deelgenomen. Door het Goa-beleid van de overheid in de periode 2002-2006 inzake voor- en vroegschoolse educatie wordt ook in andere gemeenten gewerkt met educatieve programma’s, zoals Piramide en Kaleidoscoop en hebben de leerlingen uit de controlegroep zich gericht op het verbeteren van Taal. De afgelopen jaren is voor- en vroegschoolse educatie in de meeste gemeenten al een centraal onderdeel van het lokaal onderwijsachterstandenbeleid geworden